Πηγή: sarantakos.Wordpress.com
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία
Καθώς τελειώνει η χρονιά, κοίταζα τις προάλλες ποια ήταν τα πιο διαβασμένα άρθρα των τελευταίων 12 μηνών -αρχές Ιανουαρίου θα κάνουμε τον απολογισμό και θα αναφέρουμε κι αυτό το στοιχείο. Λοιπόν, μου έκανε εντύπωση ότι ένα άρθρο του 2012 βρισκόταν στις πρώτες 15 θέσεις. Αυτό καθαυτό δεν είναι περίεργο -υπάρχουν πολλά παλιά άρθρα που έχουν σταθερά μια ικανοποιητική αναγνωσιμότητα, π.χ. εκείνα για τις δάνειες λέξεις από τα τουρκικά ή τα αλβανικά, ή το άλλο με τα στιχάκια του στρατού. Όμως το συγκεκριμένο άρθρο, που έχει τίτλο Ενεοί και κεχηνότες, γνώρισε μέσα στο 2021 μια εντυπωσιακή αύξηση επισκεψιμότητας, που δεν ξέρω πού να την αποδώσω.
Σε εκείνο το άρθρο, είχα εξετάσει αυτές τις δύο λέξεις που τις λέμε για κάποιον που μένει άφωνος (ενεός) και με ανοιχτό το στόμα (κεχηνώς). Ενεός στα αρχαία είναι ο άφωνος αλλά και ο κωφάλαλος κάποτε, και συχνά ο ηλίθιος, ενώ κεχηνώς είναι μετοχή παρακειμένου του χάσκω -ο παρακείμενος είναι «κέχηνα». Το κεχηνώς είναι αρσενικό, αν θέλετε το θηλυκό του πρέπει να πείτε «κεχηνυία», αλλά αν κάποια φίλη πει «Μένω κεχηνυία» είναι μάλλον βέβαιο ότι θα της απαντήσουν «Κι εγώ μένω Ηλιούπολη».
Αυτό βέβαια είναι γνωστό αστείο με τις λέξεις αυτές, πιο γνωστό σε παραλλαγές όπως «Μένω άναυδος – Εγώ μένω Κάνιγγος», ενώ θυμάμαι ότι το «Μένω ενεός» το συνήθιζε ο μακαρίτης ο Μάρκος Δραγούμης όταν τον είχαμε προϊστάμενο στο μεταφραστικό, οπότε ήταν συνηθισμένη η ατάκα «Μένω ενεός – Εγώ μένω Βαλφερντάνζ» (προάστιο του Λουξεμβούργου).
Στο παλιό εκείνο άρθρο είχαμε δώσει πολλά συνώνυμα των εκφράσεων «μένω ενεός» και «μένω κεχηνώς», οπότε προχτές που το ξανακοιτούσα σκέφτηκα πως θα μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε σε ένα άρθρο όλες τις εκφράσεις που δηλώνουν κατάπληξη, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έτσι που να φτιάξουμε ένα «άρθρο καταλογογράφησης».
Θυμίζω ότι στο ιστολόγιο έχουμε δημοσιεύσει άλλα τέσσερα τέτοια άρθρα καταλογογράφησης, για τις 50 αποχρώσεις του χρήματος, της μέθης, της αποτυχίαςκαι του θανάτου.
Λοιπόν, ένας κοινός τόπος της κατάπληξης, όταν κάποιος μένει κατάπληκτος, είναι να λέμε ότι μένει άφωνος ή/και με ανοιχτό το στόμα. Πάνω σε αυτό υπάρχουν πολλά συνώνυμα ή περίπου, που δίνουν αυτές τις δυο έννοιες.
Αλλά βέβαια, ο εμβρόντητος είναι και ακίνητος, οπότε υπάρχουν κάμποσες άλλες εκφράσεις που εστιάζονται σε αυτή την πτυχή.
Έπειτα, κάποιες εκφράσεις δίνουν την έμφαση στον αιφνίδιο χαρακτήρα της είδησης που προκάλεσε την κατάπληξη.
Οπότε, και με βάση τα παραπάνω, έχουμε το εξής εκφρασιολόγιο:
- Μένω/έμεινα κατάπληκτος
- Μένω εμβρόντητος
- Μένω άναυδος
- Μένω άφωνος
- Μένω άλαλος
- Μένω σύξυλος
- Μένω ενεός
- Μένω κεχηνώς
- Μένω έκθαμβος
- Μένω εκστατικός
- Αποσβολώνομαι
- Απολιθώνομαι
- Σαστίζω
- Σταματάει το μυαλό μου
- Ξαφνιάζομαι
- Τα χάνω
- Με πιάνει ίλιγγος
- Μένω μ’ ανοιχτό το στόμα
- Μένω (ακίνητος σαν) άγαλμα
- Μένω (σαν) κεραυνόπληκτος
- Μένω (σαν) στήλη άλατος
- Μένω κόκαλο
- Μένω μάρμαρο
- Μένω σέκος
- Μένω ξερός
- Μένω με το δάχτυλο στο στόμα
- Μένω κάγκελο
- Μένω μαλάκας
- Μένω παγωτό
- Μένω καρότο
- Μένω παξιμάδι
- Μένω πίπα
- Μένω κούκλα
- Μένω σκουπόξυλο
- Μένω νταλωμένος
- Μένω Προκόπης [από την αστραπιαία αντίδραση του Π. Παυλόπουλου όταν ο Κασιδιάρης χαστούκισε τη Λιάνα Κανέλλη]
- Μένω Παυλόπουλος
- Στέκω σαν κούτσουρο
- Κερώνω
- Παγώνω
- Πετρώνω
- Παθαίνω/έπαθα πλάκα
- Μου έρχεται κεραμίδα
- Μου έρχεται κόλπος
- Μου έρχεται αλλαξοφεγγιά
- Μου κόβεται η μιλιά,
- Ανοίγω διάπλατα τα μάτια,
- Κουφάθηκα
- Καράφλιασα
- Τρελάθηκα
- Μου έρχεται/ήρθε ταμπλάς
Μου ήρθε κόλποςΜου έφυγε το καφάσι- Μου ήρθε ο ουρανός σφοντύλι
- Πέφτω/έπεσα από τα σύννεφα
- Δεν πιστεύω στα μάτια μου
- Δεν πιστεύω στ’ αυτιά μου
- Το βλέπω/ακούω και δεν το πιστεύω
- Τσιμπιέμαι
- Τρίβω τα μάτια μου
- Κάνω το σταυρό μου
Είχα πει για 50 αποχρώσεις, τελικά έφτασα τις 60. Άντλησα υλικό, πέρα από το προηγούμενο άρθρο και από όσα σκέφτηκα, από το Αντιλεξικόν του Θ. Βοσταντζόγλου και από το slang.gr, οπότε κάποιες παραλλαγές ίσως είναι πολυκαιρισμένες και άλλες είναι της αργκό και εφήμερες.
Για μερικές εκφράσεις μπορεί να έχετε ένσταση, αλλά νομίζω οτι μπορούν να ειπωθούν όταν αισθανόμαστε κατάπληξη. Και βέβαια, θα συμπληρώσετε κι εσείς με τα σχόλιά σας.
Σαραντάκος Νίκος