Όταν ο Σωκράτης, σε περασμένη πια ηλικία αποφάσισε να μάθει κιθάρα, τον πείραξαν οι φίλοι του, λέγοντας του: «Γέρων ών κίθαριν μανθάνεις;…». Κι ο Σωκράτης τότε απάντησε: «Κάλλιον οψιμαθής ή αμαθής (παραμένειν)».

Το 1934, το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας απονεμήθηκε στον Λουίτζι Πιραντέλο. Στην πατρίδα του βρισκόταν στην εξουσία ο Μουσολίνι και, όταν το 1934 ο μεγάλος δραματουργός πέθανε, ο δικτάτορας της Ιταλίας σε μια προσπάθεια να εκμεταλλευτεί τη φήμη του νεκρού, ζήτησε να του γίνει μια «μεγαλοπρεπής φασιστική κηδεία». Δυστυχώς όμως για εκείνον ο ίδιος ο Πιραντέλο είχε ζητήσει να ταφεί φτωχικά, το σώμα του να καεί και η στάχτη του να ταφεί σε έναν βράχο στην πατρίδα του, τη Σικελία. Η επιθυμία του ικανοποιήθηκε κατά το ήμισυ καθώς το σώμα του κάηκε αλλά η τεφροδόχος με την τέφρα του τοποθετήθηκε σε νεκροταφείο στη Ρώμη.

Πέρασαν 10 χρόνια. Στο μεταξύ ξέσπασε ο πόλεμος, η Ιταλία ηττήθηκε και ο Μουσολίνι συνελήφθη και εκτελέστηκε από τους παρτιζάνους. Ενώ η χώρα προσπαθεί να ορθοποδήσει, φθάνει στη Ρώμη ένας δημοτικός υπάλληλος από τον Δήμο Αγκριτζέντο της Σικελίας και ζητά από τον δήμαρχο της πρωτεύουσας να επιτρέψει να μεταφέρει την τέφρα του Πιραντέλο στην πατρίδα του για να ταφεί σύμφωνα με την επιθυμία του. Από τη στιγμή που παραλαμβάνεται η τεφροδόχος ξεκινά μια μικρή οδύσσεια. Φορτώνεται σε αεροπλάνο αλλά ξεφορτώνεται όταν οι δεισιδαίμονες συνταξιδιώτες αντιδρούν. Κατά τη μεταφορά με το τρένο χάνεται μέσα στα βαγόνια. Όταν φτάνει στη Σικελία, ο παπάς αναρωτιέται, πως θα ευλογήσει έναν αμφορέα! Ο οποίος τοποθετείται μέσα σε φέρετρο για ξεπεραστεί το εκκλησιαστικό πρόβλημα. Μόνο που το φέρετρο είναι παιδικό! Τελικά παρά τις δυσκολίες η τεφροδόχος τοποθετείται στη σχισμή ενός βράχου εκπληρώνοντας έτσι την τελευταία επιθυμία του Λουίτζι Πιραντέλο.

Fakecare

Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που ενισχύθηκε με την έλευση του διαδικτύου είναι το συνεχώς αυξανόμενο παγκόσμιο εμπόριο παράνομων, μη αδειοδοτημένων (μαϊμού), φαρμακευτικών και παραφαρμακευτικών προϊόντων και συμπληρωμάτων διατροφής.

Ανωνυμία στην προσφορά αλλά και στη ζήτηση. Αφελείς καταναλωτές μπορούν πλέον πανεύκολα να παραγγείλουν και να αγοράσουν αυτού του είδους τα σκευάσματα, τα οποία έρχονται συσκευασμένα και χωρίς ενδείξεις για τα αδιάκριτα βλέμματα, στην πόρτα του σπιτιού ή του γραφείου τους.

Ο τζίρος τους ανέρχεται σε εκατοντάδες δις δολάρια παγκοσμίως και ξεπερνώντας τη μαριχουάνα και την πορνεία αποτελούν σήμερα τη μεγαλύτερη αγορά παράνομης διακίνησης. Ενδεικτικά η παραχάραξη και η πειρατεία τέτοιων προϊόντων κόστισαν στην παγκόσμια οικονομία 1,77 τρισεκατομμύρια δολάρια μόνο το 2015 (World Economic Forum 2015, επίσης UNODC 2015).

Η εύρεση αυτού του καναλιού διανομής και η μεγάλη ζήτηση σε συνάρτηση με τις τεράστιες αποδόσεις σε χώρες παραγωγής χαμηλού κόστους εκτίναξαν την παραγωγή. Για παράδειγμα, η αγορά μιας συσκευασίας με ουσία Viagra στην Κίνα ή την Ινδία κοστίζει 60 $ / kg, η οποία όταν θα συσκευαστεί σε δισκία των 25 mg, θα πουληθούν (με ιατρική συνταγή) στις ΗΠΑ μέχρι και 200.000 $. (World Finance 2012)

Το 2001, οι κινεζικές αρχές μετά από έρευνες έκλεισαν 1300 παράνομα φαρμακευτικά εργοστάσια αποκαλύπτοντας 480.000 περιπτώσεις παραγωγής και διανομής πλαστών φαρμάκων (Morris και Stevens 2006). Το 2010, η κινεζική κρατική υπηρεσία τροφίμων και φαρμάκων αποκάλυψε ότι μέχρι τα μέσα του έτους, η κυβέρνηση είχε επιβάλει κυρώσεις σε 33.039 παράνομα διαδικτυακά φάρμακα και σε 1731 παράνομες διαφημίσεις ιατρικών συσκευών (CPB Review)2010)

Μαϊμού εκδόσεις δημοφιλών φαρμάκων όπως του Lipitor ή του Viagra, χωρίς καμιά δραστική ουσία, είναι από τα πλέον ευπώλητα είδη της διαδικτυακής αγοράς, ενώ διάφορες υποτιθέμενες φυτικές θεραπείες για αρθρίτιδα ή απώλεια βάρους έχει βρεθεί ότι περιέχουν αδήλωτα συνταγογραφούμενα φάρμακα τα οποία έχουν απαγορευτεί στις δυτικές χώρες.

Πιο δυσάρεστο ακόμη είναι η μεγέθυνση της αγοράς πλαστών χαπιών ελονοσίας, τα οποία μπορεί να ευθύνονται για περίπου 200.000 θανάτους ετησίως. Υπολογίζεται ότι το 38% των σκευασμάτων αρτεσουνάτης (Artesunate) του κύριου δηλαδή ανθελονοσιακού που χρησιμοποιείται στην Ασία ήταν κακή απομίμηση χωρίς κανένα ενεργό συστατικό.

Οι παραχαράκτες έχουν γίνει πολύ καλοί σ΄ αυτό που κάνουν. Η Guilin Pharmaceutical, η κινεζική εταιρεία που κατασκευάζει την αυθεντική έκδοση, προσπάθησε να διακρίνει το προϊόν της από αντίγραφα προσθέτοντας ένα ολόγραμμα στη συσκευασία. Σε τουλάχιστον μία περίπτωση, ένα ψεύτικο ολόγραμμα ήταν καλύτερο από το πρωτότυπο. Μερικά από τα ψεύτικα περιέχουν στην πραγματικότητα μικρές ποσότητες αρτεμισινίνης για να αποτρέψουν τον έλεγχο από τις αρχές, μια πρακτική που είναι ιδιαίτερα κατακριτέα. Η δόση είναι πολύ μικρή για να έχει αποτέλεσμα, αλλά είναι αρκετή για να αυξήσει τον κίνδυνο ότι το παράσιτο της ελονοσίας θα αναπτύξει αντοχή στο φάρμακο με τον ίδιο τρόπο που ανέπτυξε αντοχή στη χλωροκίνη, την προηγούμενη τυπική θεραπεία.

Αν και η προέλευση των ψεύτικων χαπιών έχει εντοπιστεί σε μια περιοχή στη νότια Κίνα μέσω της αναγνώρισης της γύρης στα χάπια που είναι μοναδική για την περιοχή, ο πραγματικός κατασκευαστής δεν έχει ποτέ εντοπιστεί. Οι δολοφόνοι που φτιάχνουν τα ψεύτικα ναρκωτικά παραμένουν ελεύθεροι.

Η τεχνολογία βοηθάει τα μέγιστα. Ηλεκτρονική μεταφορά χρημάτων, online τραπεζικές συναλλαγές και αγοραπωλησίες, η ευκολία δημιουργίας ενός Online καταστήματος, η τεράστια (παγκόσμια πλέον) αγορά των δικτυωμένων, έχουν δημιουργήσει τεράστια δυναμική. Η ανωνυμία και η δύσκολη ιχνηλασιμότητα του διαδικτύου, μειώνει περαιτέρω τη λογοδοσία και την τιμωρία τους.

***

Πληροφορίες από το ομότιτλο βιβλίο Fakecare των A.Hall & G. Antonopoulos και διάφορα άρθρα του διαδικτύου.

Πίνακας: “Ο ταχυδακτυλουργός” του Ιερώνυμου Μπος από το 1502

Γ. Γιώτης – Συγγραφέας του βιβλίου Hoax: Οδηγός επιβίωσης στην εποχή της παραπληροφόρησης – Εκδότης Θύραθεν

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com

«Ποτέ μου δεν κατάλαβα, γιατί τις προσφωνήσεις Λογιότατε, Εντιμότατε, Σεβασμιότατε, Εξοχότατε, αφήνω εκείνο το δύσοσμο Μεγαλειότατε, δεν τις απηύθυνε ποτέ του κάποιος στο γεωργό, στο βοσκό, στο θαλασσινό, στο χτίστη.
Και η απορία αυτή έγινε βαθύ σκοτάδι για μένα, όταν διάβασα γραμμένο στον Αιμίλιο του Ρουσσώ, πως η ευγενικότερη απ’ όλες τις ανθρώπινες ασχολίες είναι η Γεωργική τέχνη»

Δημήτρης Λιαντίνης

*Ζαν Πωλ Σαρτρ Γάλλος φιλόσοφος

Χίλια τα πλάνα σου, τα χρώματα κι οι τόποι, Ελένη, Κίρκη, Ναυσικά και Πηνελόπη μια χαραμάδα άνοιξέ μου να περάσω μ’ ένα σου τρικ να ψωνιστώ και να ξεχάσω

(Σιντάρτα, Άλκης Αλκαίος – Θάνος Μικρούτσικος

Σαν χτες, στις 24 Σεπτεμβρίου 2023, ο Στέφανος Κασσελάκης αναδείχτηκε Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, έχοντας συγκεντρώσει στον δεύτερο γύρο των εκλογών το 56% όσων ψήφισαν, δηλαδή περίπου 74000 ψήφους.

Η επέτειος δεν γιορταστηκε από κανέναν, αφού ο ένας χρόνος που πέρασε ήταν μαρτυρικός για τα μέλη και τους φίλους του ΣΥΡΙΖΑ. Ταυτόχρονα, ήταν τραγελαφικός για τους παρατηρητές και ευφρόσυνος για την κυβέρνηση που αισθάνθηκε ουσιαστικά να έχει απαλλαγεί από την αξιωματική αντιπολίτευση.

Σε άρθρο που έγραψα εδώ δυο-τρεις μέρες μετά την εκλογή του κ. Κασσελάκη, εξέφρασα την ελπίδα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα μπορέσει να παραμείνει ενωμένος, ότι μπορούμε να λεγόμαστε «ακόμα σύντροφοι» όσοι είχαμε ταχθεί με την Έφη Αχτσιόγλου και όσοι είχαν προτιμήσει τον κ. Κασσελάκη. Και μόνο από το ότι τον αποκαλώ «κύριο», φαίνεται πως η ελπίδα μου δεν πραγματοποιήθηκε.

Πολύ σύντομα, το εσωκομματικό κλίμα έγινε τοξικό, στελέχη όπως ο Νίκος Φίλης ή ο Πάνος Σκουρλέτης άρχισαν να εκτοξεύουν βαριές κατηγορίες εναντίον του Κασσελάκη, εκείνος απείλησε με διαγραφές μέσω δημοψηφίσματος, κάτι που πήγαινε κόντρα στο καταστατικό και ήταν αδιανόητο για τον ΣΥΡΙΖΑ, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένας εσμός από τρολ λάσπωνε όποιον δεν έπαιρνε το μέρος του Προέδρου, οπότε ύστερα από μια θυελλώδη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής αποχώρησε η τάση της Ομπρέλας, με δύο βουλευτές και κάπου 45 μέλη της ΚΕ, ενώ λίγες μέρες αργότερα αποχώρησε και η τάση της Έφης Αχτσιόγλου με 9 βουλευτές και κάπου 100 μέλη της ΚΕ. Οι αποχωρήσαντες στις αρχές Δεκεμβρίου συγκρότησαν τη Νέα Αριστερά, την οποία στήριξα κι εγώ.

Τον Φεβρουάριο, στο επεισοδιακό συνέδριο του κόμματος, φάνηκε ότι η αποχώρηση των «βαριδιών» δεν ειχε εξασφαλίσει εσωκομματική γαλήνη. Μια μεγάλη μερίδα ιστορικών στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ αμφισβητησαν τον Πρόεδρο και ο Αλέξης Τσίπρας έσπασε για πρώτη (και τελευταία μέχρι σήμερα) φορά τη σιωπή του σε ό,τι αφορά τα εσωκομματικά του ΣΥΡΙΖΑ, με μια επιστολή που και αυτή αμφισβητούσε τις κινήσεις του κ. Κασσελάκη. Η αντιπαράθεση στο συνέδριο δεν έφτασε σε μετωπική σύγκρουση, επειδή μεσολάβησαν και την απόσβεσαν οι διαλλακτικότεροι, σαν τον Σ. Φάμελλο.

Στις εκλογές του Ιουνίου ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπόρεσε να αποκομίσει κάτι από την κατακόρυφη πτώση του κυβερνώντος κόμματος, αφού τα ποσοστά του σημείωσαν νέα πτώση, στο 14.9% και, το πιο απειλητικό, μειώθηκε κι άλλο η διαφορά του από το ΠΑΣΟΚ. Ωστόσο, το αποτέλεσμα είχε και τη θετική του όψη για την ηγεσία του κομματος, αφού η Νέα Αριστερά δεν κατάφερε να πείσει και απέτυχε να εκλέξει βουλευτή, μένοντας κάτω από το όριο του 3%, στα 2.45%.

Το καλοκαίρι δεν υπάρχουν ειδησεις, λέει η παροιμια, υπήρχαν όμως πολλές εσωκομματικές αναταράξεις στον ΣΥΡΙΖΑ, καθώς όλο και περισσότερα στελέχη εξέφραζαν τη διαφωνία τους με διάφορες «λαϊφοστιλάτες» κινήσεις του Προέδρου, ο οποίος άρχισε να φέρεται σπασμωδικά. Το αποκορύφωμα ήταν όταν διέγραψε απο την κοινοβουλευτική ομάδα τον Παύλο Πολάκη, έναν από τους θερμότερους έως τότε υποστηρικτές του, και ύστερα απέπεμψε την Αθηνά Λινού, την οποία κατηγορούσε ο Π. Πολάκης. Όπως ο διαιτητής που για να ρεφάρει μιαν άδικη αποβολή παικτη σφυρίζει ανύπαρκτο πεναλτι εναντίον της ωφελημένης ομάδας, ο Κασσελάκης κατάφερε να στρέψει εναντίον του και τις δύο πλευρές και, το χειρότερο, έδειξε διχαστικός και ανίκανος να προβεί σε συνθέσεις, όπως υποτίθεται ότι πρέπει να κάνει ο επικεφαλής ενός κόμματος.

Πιο σημαντικό ίσως ήταν ότι στα τέλη Ιουνίου ο Πρόεδρος, από την Αμερική όπου έκανε διακοπές, ανακοίνωσε τη διακοπή της έκδοσης του καθημερινού φύλλου της Αυγής (έγραψα σχετικά), χωρίς καμιά προηγουμενη συζήτηση με τα στελέχη του κόμματος. Ταυτόχρονα έπαψε να πληρώνει τους εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης του κόμματος. Ακολούθησαν απεργιακές και άλλες κινητοποιήσεις των εργαζομένων (αυτή τη στιγμή που γράφω, οι τεχνικοί του Κόκκινου απεργούν και ο σταθμός δεν εκπέμπει κανονικό πρόγραμμα).

Επίσης, από τα υπόγεια της Κουμουνδουρου εντάθηκε η εκστρατεία λάσπης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όχι πλέον με στόχο τους «αποστάτες» που «έκλεψαν τις έδρες» αλλά ενάντια σε κάθε στέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ που δεν επιδιδόταν σε λιβανωτούς προς τον κ. Κασσελάκη. Ο Σωκράτης Φάμελλος, που είχε άξια σηκώσει το βάρος της κοινοβουλευτικής δουλειάς ως πρόεδρος της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ, έγινε στόχος αισχρών συκοφαντιών που είχαν τουλάχιστον την επινευση του Κασσελάκη. Λίγες μέρες μετά, ο κ. Κασσελάκης τον αντικατέστησε και ανακοίνωσε την πρόθεσή του να μετατρέψει τον ΣΥΡΙΖΑ σε «ψηφιακό» προσωποπαγές κόμμα, ουσιαστικά καταργώντας όργανα όπως η Κεντρική Επιτροπή.

Ίσως ήταν αυτό η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι, ίσως οι δημοσκοπήσεις στις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ εμφανιζόταν οχι απλώς πίσω απο το ΠΑΣΟΚ αλλά στην 4η ή και 5η θέση (πίσω απο τον Βελόπουλο και, κάποιες φορές, από το ΚΚΕ), με ποσοστά μονοψήφια. Πάντως, έτσι ή αλλιώς, τα περισσότερα σημαντικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ εξεγέρθηκαν και αποφάσισαν την πρόταση μομφής κατά του Στ. Κασσελάκη, η οποία ψηφίστηκε στις 8 του μηνός. Έγραψα και τότε άρθρο, που σε μεγάλο βαθμό λέει τα ίδια πράγματα με τούτο εδώ, όσον αφορά τον απολογισμό.

Το καταστατικό του ΣΥΡΙΖΑ, όπως ψηφίστηκε το 2022, περιείχε την απαράδεκτη για αριστερό κόμμα πρόβλεψη ότι ο πρόεδρος θα εκλέγεται «από τη βάση». Τότε είχα γράψει ότι «όταν το εκλογικό σώμα που εκλέγει τον ηγέτη αποτελείται από όσους δηλώσουν μέλη και πληρώσουν ένα συμβολικό ποσόν, υπάρχει το οξύμωρο ενδεχόμενο ο ηγέτης ενός κόμματος να εκλεγεί από πολίτες που δεν υποστηρίζουν το συγκεκριμένο κόμμα -ενώ δεν μπορεί επίσης να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οργανωμένης παρέμβασης άλλων κομμάτων στην εσωκομματική εκλογή». Αυτό πιθανώς συνέβη στις περυσινές εσωκομματικές εκλογές, αφού δεκάδες χιλιάδες από τα 140.000 «μέλη» που ψήφισαν για να εκλεγεί ο κ. Κασσελάκης ουδεποτε φάνηκαν στις Οργανώσεις Μελών, ουδέποτε πλήρωσαν συνδρομή, ουδέποτε συμμετείχαν σε άλλη εσωκομματική διαδικασία (ας πούμε στις εκλογές συνέδρων).

Το καταστατικό εκείνο έχει και άλλες αδυναμίες -ας πούμε, κάτι που φάνηκε τώρα, δεν προβλέπει τι συμβαίνει όταν ο πρόεδρος πάψει να ασκεί τα καθήκοντά του, είτε ύστερα από πρόταση μομφής όπως ο κ. Κασσελάκης, είτε ύστερα από παραίτηση ή (μακριά από εμάς) αιφνίδιο θάνατο ας πούμε. Χρειαζόταν πρόβλεψη για τον αναπληρωτή του (βέβαια, και στην Κύπρο όπου σχετικη πρόβλεψη υπάρχει, δεν απόφυγαν τα ρεζιλίκια με τον κ. Κουλία· δεν προστατεύει από τα πάντα το καλογραμμένο καταστατικό, βοηθάει όμως).

Μετά τη μομφή, ο κ. Κασσελάκης αποσύρθηκε και τήρησε σχεδόν σιγή ιχθύος -με εξαίρεση ένα τουίτ πριν από 12 μέρες και την προχτεσινή του αφίσα, οπου δηλώνει ότι «είναι εδώ», σε μοβ χρώμα. Περίμενα ότι χτες το βράδυ θα ανακοίνωνε την υποψηφιότητά του στις εσωκομματικές εκλογές που θα γίνουν στα τέλη Νοεμβρίου, αλλά δεν το έκανε. Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι θα είναι εκ νέου υποψήφιος. Αρχικά, είχε φλερτάρει με την ιδέα να ιδρύσει νέο κόμμα, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ, έστω και αποδυναμωμένος, προσφέρει ακαταμάχητα πλεονεκτήματα: εξασφαλισμένη κρατική χρηματοδότηση με βάση 47 βουλευτές και περιουσιακά στοιχεία, όπως η ιδιόκτητη έδρα του.

Στην εσωκομματική κλοτσοπατιν… αντιπαράθεση που έχει ξεκινήσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οι οπαδοί του κ. Κασσελάκη κυριαρχούν. Είναι συζητήσιμο αν αυτό απηχεί την κατάσταση στην πραγματική ζωή και αν θα μετουσιωθεί και στην εσωκομματική κάλπη -αν και, οπως είπαμε, η εν λογω κάλπη είναι πορώδης, οποιος θελει ψηφίζει. Το κακό είναι ότι, πέρα απ΄τον ανυπόκριτο θαυμασμό προς τον Ηγέτη, το κοινό χαρακτηριστικό πολλών από τους θαυμαστές του κ. Κασσελάκη είναι ότι απορρίπτουν όλη τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ολες τις αξίες της Αριστεράς, αντιπαραθέτοντας αξίες που έως τώρα από τα δεξιά τις ακούγαμε, όπως την επικοινωνιακή δεινότητα ή το να (λέει ότι) «έχει κολλήσει ένσημα».

Όπως έγραψα πριν από 15 περίπου μέρες, θεωρώ «την οριστική ήττα του Κασσελάκη αναγκαία προϋπόθεση για να έχει ελπίδες να ορθοποδήσει ο προοδευτικός χώρος. Με μιαν  επισήμανση  που δεν με συμφέρει: αναγκαία είναι, αλλά δεν είναι απαραίτητα και ικανή -δηλαδή, και να φύγει ο Κασσελάκης δεν υπάρχει  εγγύηση ότι θα σταθούμε στα πόδια μας, μόνο ελπίδα υπάρχει». Σήμερα μάλιστα είμαι ακόμα πιο απαισιόδοξος, διότι, όποιος κι αν ειναι ο νικητής των εσωκομματικών εκλογών είναι βέβαιο ότι οι πληγές που άφησε η εσωκομματική αντιπαράθεση και ο τυφώνας Κασσελάκη δύσκολα θα επουλωθούν -ενώ, όπως έδειξε και το χτεσινό ντιμπέιτ στο όμορο κόμμα, το ΠΑΣΟΚ ετοιμάζεται να κάνει μια χαψιά ό,τι απόμεινε απο τον ΣΥΡΙΖΑ.

Νίκος Σαραντάκος

Πηγή: sarantakos.wordpress.com

Μπορούν οι οικονομολόγοι να λογιστούν επιστήμονες; Με μία λέξη: «Όχι».

Οι οικονομολόγοι συμπεριφέρονται όπως οι επιστήμονες και μιλούν όπως οι επιστήμονες — έχουν αναπτύξει ορισμένα εντυπωσιακά μαθηματικά εργαλεία και απονέμουν στον εαυτό τους ένα βραβείο Νόμπελ κάθε χρόνο —, αλλά δεν μπορούν ακόμη να θεωρηθούν γνήσιοι επιστήμονες. Τα οικονομικά δεν θεμελιώνονται σε στέρεες υποκείμενες γνώσεις, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει (εν προκειμένω, σε γνώσεις της βιολογίας). Αυτό εκ πρώτης όψεως φαντάζει παράδοξο, διότι τα μοντέλα της οικονομικής δραστηριότητας δεν μπορούν παρά να βασίζονται σε κάποιες ιδέες σχετικά με το τι ακριβώς επιζητούν οι άνθρωποι.

Τι προσπαθούμε άραγε να μεγιστοποιήσουμε; Εδώ οι οικονομολόγοι παίζουν «τον παπά». Υποστηρίζουν ότι επιδιώκουμε τη μεγιστοποίηση ενός πράγματος το οποίο οι ίδιοι αποκαλούν «ωφελιμότητα». Και τι είναι η ωφελιμότητα; Μμ, οτιδήποτε επιθυμούμε να μεγιστοποιήσουμε. Άλλοτε θα προσπαθεί κανείς να μεγιστοποιήσει το εισόδημά του, άλλοτε θα αγωνιά να εξασφαλίσει τροφή, άλλοτε θα βάζει το σεξ υπεράνω τροφής και χρημάτων. Με άλλα λόγια, χρειαζόμαστε κάποιες «συναρτήσεις προτίμησης», οι οποίες να μας πληροφορούν πότε κάποιο είδος ωφελιμότητας προκρίνεται έναντι άλλων. Οι τιμές των συναρτήσεων αυτών δεν μπορούν παρά να προσδιορίζονται εμπειρικά, καθότι τα οικονομικά δεν διαθέτουν κάποια γενική θεωρία για το πώς αναμένεται το άτομο να βαθμοδοτεί τις διάφορες μεταβλητές. Αλλά ο προσδιορισμός των τιμών όλων των συναρτήσεων προτίμησης για κάθε πιθανή κατάσταση είναι στόχος προδήλως ανέφικτος, ακόμη και όταν επικεντρωνόμαστε σε ένα μεμονωμένο άτομο, πόσω μάλλον σε μια ολόκληρη ομάδα.

Οι βιολόγοι, από την άλλη, διαθέτουν μια επεξεργασμένη θεωρία για το τι ακριβώς είναι η ωφελιμότητα (αν και παρερμήνευαν την πραγματικότητα επί έναν περίπου αιώνα). Η βιολογική θεώρηση της ωφελιμότητας βασίζεται στη σύλληψη του Δαρβίνου περί αναπαραγωγικής επιτυχίας. Όταν μιλάμε για έμβια όντα, πρέπει πάντοτε να θυμόμαστε ότι η έννοια της ωφελιμότητας ανάγεται εν τέλει στην εγκλείουσα αρμοστικότητα του ατόμου —με άλλα λόγια, στο πλήθος των ζώντων απογόνων του συν τις επιδράσεις (θετικές ή αρνητικές) στην αναπαραγωγική επιτυχία των συγγενών του, σταθμισμένες ως προς τον βαθμό συγγένειας του ατόμου με κάθε συγγενή. Σε πολλές περιπτώσεις, η πρόσθετη ακρίβεια του παραπάνω ορισμού (συγκριτικά με την αναπαραγωγική επιτυχία του ατόμου καθ’ εαυτήν) είναι μάλλον περιττή.

Ωστόσο, η ακλόνητη πεποίθηση των οικονομολόγων ότι μπορούν να αναπτύξουν μια επιστήμη εκ του μηδενός —δηλαδή, ανεξάρτητα από επιστημονικές γνώσεις εκτός του τομέα των οικονομικών—,τους ωθεί να παραβλέπουν μια σειρά από εξόχως σημαντικές συνδέσεις. Έτσι, αρέσκονται να υποστηρίζουν ότι το κόστος της εξαπάτησης στα κοινωνικά και στα οικονομικά συστήματα θα περιοριστεί με φυσικό τρόπο από τις δυνάμεις της αγοράς, μολονότι η πεποίθηση αυτή ουδόλως ανταποκρίνεται στα όσα γνωρίζουμε από την καθημερινή ζωή, πόσω μάλλον από τη βιολογία. Εντούτοις, η οικονομική «επιστήμη» είναι τόσο αποκομμένη από την πραγματικότητα, ώστε οι αντιφάσεις της τράβηξαν την προσοχή μόνο όταν ολόκληρη η υφήλιος βυθίστηκε στη δίνη μιας οικονομικής ύφεσης, απότοκης του παντρέματος της επιχειρηματικής απληστίας με ανεδαφικές οικονομικές θεωρίες.

Το λάθος απορρέει εν μέρει από το γεγονός ότι η έννοια της «ωφελιμότητας» είναι αμφίσημη. Μπορεί να αναφέρεται στην ωφελιμότητα των ενεργειών σας προς εσάς ή προς άλλους (της ομάδας στην οποία ανήκετε συμπεριλαμβανομένης). Οι οικονομολόγοι θέλγονται από την ιδέα ότι αυτά τα δύο είδη ωφελιμότητας συμπίπτουν. Αρέσκονται να υποστηρίζουν ότι η επιδίωξη, από μέρους των ατόμων, της (αόριστης) προσωπικής τους ωφελιμότητας θα τείνει να ωφελεί την ομάδα —δηλαδή, να παρέχει γενική ωφελιμότητα. Έτσι, παραγνωρίζουν την πιθανότητα η ανεξέλεγκτη επιδίωξη του προσωπικού συμφέροντος να έχει καταστροφικές συνέπειες για το συλλογικό συμφέρον. Στη βιολογία, η πλάνη αυτή είναι γνωστή από παλιά και έχει καταδειχθεί επανειλημμένως. Δεν μπορούμε ποτέ να δεχθούμε εκ των προτέρων ότι το συμφέρον των ατόμων θα συμβαδίζει με το συμφέρον του συνόλου. Αυτό μπορεί να συμβαίνει ή να μη συμβαίνει· για να εξακριβώσουμε τι ακριβώς ισχύει σε κάθε δεδομένη περίπτωση, είναι απαραίτητο να τη διερευνήσουμε ξεχωριστά.

Καρπός μιας πρόσφατης απόπειρας των οικονομολόγων να συνδέσουν τον τομέα τους με συναφείς επιστημονικούς κλάδους —εν προκειμένω, με την ψυχολογία— υπήρξε η ανάπτυξη της λεγάμενης «συμπεριφορικής οικονομικής». Ως συνήθως, όμως, οι οικονομολόγοι αρνούνται πεισματικά να πραγματοποιήσουν το τελικό βήμα σύνδεσης των οικονομικών με την εξελικτική θεωρία, ακόμη και όταν, με μισή καρδιά, την επικαλούνται. Έτσι, ακόμη και οι οικονομολόγοι που αναζητούν εξελικτικές εξηγήσεις για την οικονομική συμπεριφορά των ανθρώπων συχνά υιοθετούν ασυνήθιστες, ανορθολογικές παραδοχές. Λόγου χάριν, ένα ευρέως διαδεδομένο πρόσφατο λάθος είναι η ιδέα ότι η συμπεριφορά μας έχει εξελιχθεί ειδικά για να ταιριάζει σε τεχνητά οικονομικά παίγνια.

Για να αντιληφθείτε πόσο παράδοξη είναι η ιδέα αυτή, αναλογιστείτε το παίγνιο του τελεσιγράφου. Οι περισσότεροι απορρίπτουν κατάφωρα άδικες μοιρασιές χρηματικών ποσών που τους προσφέρουν ανώνυμα τρίτα πρόσωπα (φερ’ ειπείν, το τρίτο πρόσωπο να κρατήσει το 80% του ποσού και οι ίδιοι να αρκεστούν στο 20%), παρότι έτσι χάνουν χρήματα. Το συγκεκριμένο παίγνιο ουσιαστικά μετρά το αίσθηση δικαίου μας: τις συνέπειες που είμαστε διατεθειμένοι να υποστούμε προκειμένου να τιμωρήσουμε κάποιον που μας συμπεριφέρεται άδικα. Εντούτοις, μια ομάδα οικονομολόγων (μαζί με ορισμένους ανθρωπολόγους που προστέθηκαν στην παρέα για να της προσδώσουν μεγαλύτερη εγκυρότητα) προέβαλε το πρωτοφανές επιχείρημα ότι οι άνθρωποι δρουν σαν να έχουν εξελιχθεί για να ανταποκρίνονται σε αυτή την ασυνήθιστη εργαστηριακή συνθήκη.

Με άλλα λόγια, το ότι απορρίπτουμε άδικες χρηματικές προσφορές, παραβλέποντας το οικονομικό μας συμφέρον, προκειμένου να τιμωρήσουμε την απληστία εντελώς άγνωστων ατόμων οδήγησε τους οικονομολόγους στο συμπέρασμα ότι η μεροληψία μας αυτή εξελίχθηκε για να προσιδιάζει σε αυτήν ακριβώς τη συνθήκη: σε μεμονωμένες συναλλαγές χωρίς πιθανά ανταποδοτικά οφέλη για τον συμμετέχοντα, όπου το μόνο που έχει αξία είναι το γενικό συλλογικό συμφέρον. Για άλλη μία φορά, η ομάδα κατίσχυε του ατόμου. Αλλά το συμπέρασμα των οικονομολόγων είναι εξίσου παράλογο με τον ισχυρισμό ότι το αίσθημα φόβου που βιώνει κανείς βλέποντας μια ταινία τρόμου εξελίχθηκε χάριν της παρακολούθησης ταινιών τρόμου.

Οι βιολόγοι πειραματίζονται επί αιώνες με ζωντανά πλάσματα στο εργαστήριο προκειμένου να μελετήσουν τα γνωρίσματά τους, αλλά, εξ όσων γνωρίζω, ουδείς βάσισε ποτέ τη μελέτη της λειτουργίας κάποιου γνωρίσματος στην ιδέα ότι εξελίχθηκε για να βοηθά το πειραματόζωο να ανταπεξέλθει στις συνθήκες του εργαστηρίου.

Ένας οικονομολόγος ο οποίος προσφάτως τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ αναρωτήθηκε πώς μπορούσε να εξηγηθεί η πλήρης αποτυχία της επιστήμης του να προβλέψει τις καταστροφικές οικονομικές εξελίξεις που ξεκίνησαν το 2008. Ως απάντηση, θα μπορούσε κανείς να προτάξει την εγγενή πολυπλοκότητα των οικονομικών συμβάντων, στα οποία ενέχεται μεγάλο πλήθος διαφορετικών παραγόντων. Το τελικό αποτέλεσμα μιας οικονομικής απόφασης —η συνισταμένη της συμπεριφοράς ενός τεράστιου πλήθους ατόμων—, αν και λιγότερο πολύπλοκο από τα καιρικά φαινόμενα, είναι σχεδόν εξίσου δύσκολο να προβλεφθεί. Ο οικονομολόγος εστίασε την κριτική του στην παθιασμένη ενασχόληση των συναδέλφων του με όμορφα μαθηματικά και όχι με την πραγματικότητα.

Αν και αυτό αναμφίβολα αποτελεί μέρος του προβλήματος, ο οικονομολόγος ούτε καν υπαινίχθηκε ότι το πρώτο στοιχείο της πραγματικότητας στο οποίο οφείλουμε να επικεντρωθούμε (όπως έχει καταδειχθεί σαφώς εδώ και τρεις δεκαετίες) είναι η βιολογία, και ειδικότερα η εξελικτική θεωρία. Αν, τριάντα χρόνια νωρίτερα, οι οικονομολόγοι είχαν οικοδομήσει τη θεωρία τους για την οικονομική ωφελιμότητα σε μια θεωρία για το βιολογικό ιδιοσυμφέρον, αν δηλαδή δεν επιζητούσαν τα όμορφα μαθηματικά αλλά τα συναφή με την πραγματικότητα μαθηματικά, ίσως να είχαμε γλιτώσει από κάποιες πρόσφατες φαιδρότητες της οικονομικής σκέψης —όπως την άποψη ότι δήθεν διαθέτουμε σύμφυτους μηχανισμούς αντιμετώπισης της εξαπάτησης, οι οποίοι υποτίθεται ότι ενεργοποιούνται για να μας προστατεύσουν από τις καταστρεπτικές συνέπειες της ανεξέλεγκτης οικονομικής ιδιοτέλειας όσων ήδη βρίσκονται στην κορυφή.

Τέλος, όταν ένα πεδίο καμώνεται το επιστημονικό χωρίς να είναι, διατρέχει τον κίνδυνο να υιοθετήσει πρόχειρα και μεροληπτικά συστήματα αξιολόγησης της πραγματικότητας. Αναλογιστείτε την ακόλουθη τακτική, η οποία έχει εφαρμοστεί κατ’ εξακολούθησιν τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια: Η Παγκόσμια Τράπεζα συμβουλεύει αναπτυσσόμενες χώρες να ανοίξουν τις αγορές τους στα ξένα προϊόντα, να αφεθούν στην κυριαρχία των δυνάμεων της αγοράς και να περιστείλουν το κράτος πρόνοιας. Όταν το πρόγραμμα εφαρμόζεται και αποτυγχάνει, η διάγνωση των στελεχών της Τράπεζας είναι απλή: «Η συμβουλή μας ήταν καλή, αλλά δεν την εφαρμόσατε επαρκώς πιστά». Δύσκολα μπορεί κανείς να διαψευστεί όταν μετέρχεται τέτοιες μεθόδους.

Πηγή: a

*όλοι προτιμούν αυτόν που μιλάει όμορφα

Η αλήθεια
είναι πάντοτε παράλογος

και δια τούτο δεν τη λέγουσι ποτέ
οι φρόνιμοι και ηλικιωμένοι άνθρωποι,

αλλά την ομολογούσιν
οι μεθυσμένοι, οι τρελοί, οι άρρωστοι
και τα μικρά παιδία.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

………………………………………………………………..

από το βιβλίο:
ΟΙ ΕΜΠΟΡΟΙ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ