Σκούρτα Βοιωτίας

“Τίποτα δεν ζει για πάντα, αδελφέ, και τίποτα δεν διαρκεί για πάντα.
Κράτα αυτό στο μυαλό σου και αγαλλίασε.
Η ζωή μας δεν είναι ένα παλιό βάρος,
η πορεία μας δεν είναι το μοναδικό μακρύ ταξίδι.”

Rabîndranâth Tagore, “Ο Κηπουρός (1915)”

Ο Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, ήταν Ινδός συνθέτης, ζωγράφος, συγγραφέας και φιλόσοφος, του οποίου το έργο είχε σημαντική επίδραση στη λογοτεχνία και τη μουσική της Βεγγάλης στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα και στον οποίο απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1913

www.fractalart.gr || Επιμ:Δ.Ντζαδήμα

*Philip Sidney. Άγγλος ποιητής, στρατιωτικός και διπλωμάτης(1554 – 1586). Σπούδασε στην Οξφόρδη και ταξίδεψε πολύ στην Ευρώπη.  Eίναι γνωστός για το έπος Arcadia, και την Απολογία της ποίησης

Από το petmou.gr/Στέλλα Πανοπούλου

Photo: Unsplash

Τα γαϊδουράκια μας είναι ένα πολύ γνώριμο και αγαπητό ζώο, αλλά δυστυχώς δεν τυγχάνουν πάντα της καλύτερης μεταχείρισης.

Στην Ελλάδα, τα γαϊδουράκια υπάρχουν παντού. Όχι μόνο σε φάρμες και σε χωράφια, αλλά και στους μύθους, στις παροιμίες, και στις παραδόσεις μας. Πολλοί/ές από εμάς μεγαλώσαμε μαζί τους, και γνωρίζουμε ότι δεν πρόκειται για ζώα απλώς πεισματάρικα και ανυπάκουα όπως συχνά τους καταλογίζεται, αλλά για ευγενικά, καλόψυχα, και έξυπνα ζώα, που ανέκαθεν βοηθούσαν τους ανθρώπους.

Ο γάιδαρος είναι ένα οικόσιτο, εξημερωμένο, οπληφόρο θηλαστικό που ανήκει στην τάξη των περισσοδάκτυλων. Η επιστημονική του ονομασία είναι Equus asinus. Φημίζεται για την υπομονή και την αντοχή του, και αποτελεί σύμβολο ταπεινότητας, όπως φαίνεται και στην Καινή Διαθήκη, όπου ο Χριστός εισέρχεται στα Ιεροσόλυμα καβάλα σε έναν γάιδαρο. Στην αιγυπτιακή μυθολογία, ο γάιδαρος ήταν το σύμβολο του Ρα, του θεού του ήλιου.

Δυστυχώς, ο αριθμός των γαϊδάρων μειώθηκε δραματικά στην Ελλάδα μέσα στον προηγούμενο αιώνα, και πολλά γαϊδουράκια έπεσαν θύματα κακομεταχείρισης, καθώς καλούνταν να κάνουν εξαιρετικά βαριές δουλειές μέσα στη ζέστη και στις κακουχίες. Ευτυχώς, με τη συμβολή φιλοζωικών ομάδων και πρωτοβουλιών, τα πράγματα έχουν αρχίσει να αλλάζουν.

Ας δούμε μερικές ενδιαφέρουσες πληροφορίες που πιθανόν δεν γνωρίζατε για τα αξιολάτρευτα γαϊδουράκια:

1. Τα μεγάλα αυτιά τους τα βοηθούν να παραμένουν δροσερά

Οι γάιδαροι προήλθαν από την Αφρική και την Ασία, όπου τα κοπάδια έτειναν να εξαπλώνονται σε μεγάλες εκτάσεις. Τα μεγάλα αυτιά τους βοηθούσαν να ακούν ο ένας τον άλλον – και τους θηρευτές – από χιλιόμετρα μακριά. Ακόμα, η μεγάλη επιφάνεια των αυτιών βοηθά τους γαϊδάρους να αποβάλλουν τη θερμότητα πιο εύκολα ώστε να παραμένουν δροσεροί στις υψηλές θερμοκρασίες.

2. Έχουν ιδιαίτερη φωνή

Το χαρακτηριστικό γκάρισμα των γαϊδάρων είναι ξεχωριστό μεταξύ των ιπποειδών, καθώς απαιτεί μια ικανότητα που δεν διαθέτουν ούτε τα άλογα ούτε οι ζέβρες: να φωνάζουν τόσο όταν εισπνέουν, όσο κι όταν εκπνέουν. Το γκάρισμα κάθε γαϊδάρου έχει τη δική του διάρκεια και συχνότητα.

3. Υπάρχει μια πολύ τριχωτή φυλή γαϊδάρων

Οι γάιδαροι Poitou αναπτύχθηκαν στη γαλλική περιοχή Poitou κατά τον 18ο αιώνα από τους ανθρώπους, και χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για την εκτροφή μουλαριών στην Ευρώπη (μέσω της διασταύρωσής τους με φοράδες). Έχουν χαρακτηριστικό μακρύ τρίχωμα που θυμίζει τζίβες. Δυστυχώς, όπως όλα τα είδη γαϊδάρων, έτσι και οι γάιδαροι Poitou μειώθηκαν δραματικά κατά τα νεότερα χρόνια. Το 1977 υπήρχαν μόλις 44 τέτοια ζώα. Σήμερα, ο αριθμός τους έχει αυξηθεί χάρη στις προσπάθειες ιδιωτών εκτροφέων και της συλλογικής προσπάθειας για τη διατήρηση του είδους.

4. Οι πρόγονοί τους απειλούνται από εξαφάνιση

Υπάρχουν δύο είδη άγριων γαϊδάρων: ο άγριος γάιδαρος της Αφρικής και ο άγριος γάιδαρος της Ασίας. Δυστυχώς, μόνο ο πρώτος υπάρχει σήμερα, και κινδυνεύει να εξαφανιστεί, παρά το γεγονός ότι από αυτόν προήλθαν τα σημερινά εξημερωμένα γαϊδουράκια. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN), ο Αφρικανικός άγριος γάιδαρος κινδυνεύει, καθώς τον κυνηγούν για τροφή και για τεχνικές παραδοσιακής ιατρικής. Το 2014 υπήρχαν στη φύση ανάμεσα στα 23 και στα 200 ενήλικα ζώα. Η Σύμβαση για την Προστασία των Μεταναστευτικών Ειδών Άγριων Ζώων (CMS) δημιούργησε το 2017 ένα Σχέδιο Δράσης για την Προστασία του Αφρικανικού Άγριου Γαϊδάρου Equus africanus. Ακόμα, υπάρχει νομοθεσία για την προστασία των προγόνων των γαϊδάρων σε χώρες όπως είναι η Ερυθραία και η Αιθιοπία.

5. Δημιουργούν πολλά είδη υβριδίων

Οι γάιδαροι είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία πολλών ειδών υβριδίων, καθώς είναι κοντινοί συγγενείς με τα άλογα και τις ζέβρες, και μπορούν να τεκνοποιήσουν και με τα δύο είδη. Η δημιουργία υβριδίων ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής πρακτική για πολλά χρόνια, καθώς τα μουλάρια χρησιμοποιούνταν εκτεταμένα ως ζώα εργασίας. Τα μουλάρια είναι σχεδόν πάντα στείρα. Έχουν σημειωθεί και διασταυρώσεις γαϊδάρων με ζέβρες.

6. Είναι πολύ κοινωνικά

Τα γαϊδουράκια είναι εξαιρετικά κοινωνικά ζώα και δεν τους αρέσει να μένουν μόνα τους. Εξελίχθηκαν ως ζώα κοπαδιού και δημιουργούν στενούς δεσμούς με άλλους γαϊδάρους ή άλλα ζώα, οι οποίοι μπορεί να διαρκέσουν για μια ζωή. Ο στενός δεσμός μεταξύ δύο γαϊδάρων καλείται δεσμός ζεύγους και, σύμφωνα με έρευνες, δεν πρέπει να “σπάει”, καθώς έτσι προκαλείται άγχος, στενοχώρια, και απώλεια όρεξης στα γαϊδουράκια.

7. Όταν είναι ξεροκέφαλα, έχουν το λόγο τους

Τα γαϊδουράκια είναι γνωστά για την ξεροκεφαλιά και την επιμονή τους: όταν αποφασίζουν ότι δεν θέλουν να κάνουν κάτι, δεν θα κουνηθούν από τη θέση τους με τίποτα. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι ιδιαίτερα έξυπνα ζώα με οξυμένη την αίσθηση της αυτοσυντήρησης. Αν νιώθουν ότι βρίσκονται σε κίνδυνο, αντί να τρέξουν μακριά, μένουν σε ένα σημείο και αρνούνται να κουνηθούν, κερδίζοντας έτσι χρόνο για να αποφασίσουν αν είναι ασφαλές να προχωρήσουν ή όχι. Αυτή η αντίδραση είναι εντελώς διαφορετική από τον τρόπο που αντιδρούν τα άλογα, τα οποία όταν φοβηθούν θα τρέξουν μακριά.

Η μόνη επιστημονική αρετή είναι να ξεχωρίζεις το ουσιώδες από το επουσιώδες, για να μπορείς μετά να το λες και να το δείχνεις.

Ελένη Γλύκαντζη -Αρβελέρ

Το χρήμα δεν μπορεί να μας κάνει ευτυχισμένους, όμως είναι το μόνο που μπορεί να μας αποζημιώσει αν δεν είμαστε.
Jacinto Benavente, 1866-1954, Ισπανός συγγραφέας

*Ο Εμμανουήλ Κριαράς (Πειραιάς 28 Νοεμβρίου 1906 – Θεσσαλονίκη 22 Αυγούστου 2014) υπήρξε μια εξέχουσα μορφή της ελληνικής λογοτεχνίας και παιδείας. Ως διακεκριμένος φιλόλογος και καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Κριαράς αφιέρωσε τη ζωή του στην αναζήτηση της γνώσης.

* Ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης γεννήθηκε το 1793 στα Σκούρτα των Δερβενοχωρίων, τα οποία ήταν το μεγαλύτερο χωριό της επαρχίας Θηβών. Το κανονικό του όνομα ήταν Γάτσης αλλά όταν έγινε γνωστός για τα κατορθώματα του κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ο θρύλος του πρόσθεσε το όνομα της ιδιαίτερης πατρίδας του των Σκούρτων Βοιωτίας. Στα παιδικά του χρόνια φοίτησε στην μονή του οσίου Μελετίου όπου έμαθε λίγα γράμματα και εκεί πήρε τα πρώτα του πολιτικά και στρατιωτικά μαθήματα.

Τα Δερβενοχώρια είχαν το προνόμιο να συντηρούν ένοπλα τμήματα στην περιοχή τους με σκοπό την πάταξη της ληστείας στην περιοχή της δικαιοδοσίας τους. Όταν ξέσπασε η Ελληνική επανάσταση αρχηγός αυτού του σώματος ήταν ο Σκουρτανιώτης. Επικεφαλής πολλών Δερβενοχωριτών και άλλων πολεμιστών από την Θήβα και την ευρύτερη περιοχή ήταν από τους πρώτους που ύψωσαν την σημαία της επανάστασης στην Στερεά Ελλάδα. Μαζί με τους Μελέτιο Βασιλείου και Δήμο Αντωνίου κυρίεψαν την Αθήνα και πολιόρκησαν την Ακρόπολη. Από την αρχή της επανάστασης μέχρι και τον θάνατο του ήταν κύριος της περιοχής μεταξύ Πάρνηθας και Κιθαιρώνα και εξορμώντας από εκεί, διέκοπτε πολλές φορές τις επικοινωνίες των Τούρκων μεταξύ Θήβας, Αθήνας και Χαλκίδας και λήστευε τις εφοδιοπομπές τους παίρνοντας πολεμοφόδια. Ιδιαίτερα εναντίον των Τούρκων της Χαλκίδας διεξήγαγε διαρκή και συστηματικό πόλεμο και όταν δεν είχε να επιτεθεί σε στρατιωτικά αποσπάσματα, περιφέρονταν στα χωριά της Αυλίδας και κυνηγούσε τους Τούρκους που εργάζονταν στα χωράφια αρπάζοντας από αυτούς προϊόντα και ζώα. Σε αντίθεση με τις πολεμικές του ενέργειες εναντίον των Τούρκων της Χαλκίδας και της Αθήνας, δεν έκανε το ίδιο και με τους Τούρκους της Θήβας, με τους οποίους υπήρχε ένας αμοιβαίος συμβιβασμός για την μεταξύ τους αποφυγή πολεμικών ενεργειών. Ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης πολέμησε και εκτός Βοιωτίας και συνεργάστηκε με τους Βάσσο,Κριεζώτη, Νικηταρά και Οδυσσέα Ανδρούτσο σε πολλές μάχες και σε όλες διακρίθηκε για την σύνεση την ανδρεία του και την στρατηγική του ικανότητα.

Σκοτώθηκε στη μάχη στο Μαυρομάττι τον Οκτώμβριο του 1825.

*Ο Thomas Mann (Τόμας Μαν) γεννήθηκε στο Λίμπεκ της Γερμανίας στις 6 Ιουλίου 1875. Καταγόταν από αστική οικογένεια εμπόρων. Λόγω της αντίθεσής του με το ναζισμό βρέθηκε στην εξορία, όπου έγραψε την τετραλογία Ο Ιωσήφ και οι αδελφοί αυτού. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τοποθετήθηκε απέναντι στα διλήμματα της Γερμανίας και της Ευρώπης με το Δόκτωρ Φάουστους, ενώ με το τελευταίο και ανολοκλήρωτο έργο του Φέλιξ Κρουλ, όπου αποτυπώνει εμπειρίες της νεότητάς του, διαπιστώνει για άλλη μια φορά τα περίπλοκα ζητήματα που θέτει ο πολιτισμός αλλά και η ίδια η ζωή. Το 1929 βραβεύτηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Θεωρείται από τους κορυφαίους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το έργο του, μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα, όπου καταγράφονται η παρακμή της παλιάς ευρωπαϊκής τάξης που βυθίστηκε στην απανθρωπιά, παραμένει απαράμιλλο. Πέθανε στη Ζυρίχη τον Αύγουστο του 1955.

Το πιο κάτω διήγημα είναι από το βιβλίο του Κ. Μπερτσιά:θαμμένα όνειρα, ζωντανές αναμνήσεις (εκδόσεις οροπέδιο)

………Προσκύνημα στην Αγία Μονή
Η Αγία Μονή είναι ακριβώς μπροστά μας σε απόσταση εξακοσίων περίπου μέτρων. Δεν φαίνεται από το πτηνο- τροφείο του Μήτσου γιατί κρύβεται πίσω από την απόληξη ενός μικρού πυκνόφυτου γεώλοφου που ξεκινά λίγο ψηλό- τερα, στα βορειοανατολικά, παράλληλα σχεδόν με τον αμα- ξιτό δρόμο Λιδωρικίου – Ναυπάκτου.
Αυτός ο λόφος φέρει το όνομα Λίθος γιατί, ενώ όλη η έκτασή του είναι χωμάτινη, στο κέντρο του και λίγο πιο
153

ψηλά υπάρχει ένας μεγάλος βράχος που φαίνεται από όλη σχεδόν την κοιλάδα. Άγνωστο ποιος φύτεψε αυτό το λι- θάρι. Είναι από τα περίεργα της φύσης που οι άνθρωποι αδυνατούν να εξηγήσουν και προσφεύγουν στους μύθους. Μπορεί να είναι κάποιο απομεινάρι της μεγάλης Τιτανο- μαχίας, της μάχης δηλαδή, όπως λέει η ελληνική μυθολο- γία, μεταξύ των Τιτάνων και των Ολύμπιων θεών, ποιος να ξέρει; Ίσως να είναι κάποια λοξοδρομημένη πέτρινη ρουκέτα που οι Τιτάνες έστειλαν ενάντια στον Δία… Συμ- βαίνει και στις μέρες μας με τα πυραυλοκίνητα βλήματα…
Κοντά στον Λίθο υπήρχε ένα μεγαλούτσικο ξέφωτο όπου ο Χαράλαμπος είχε λιγοστά χωράφια και μια καλύβα με ένα στάβλο-μαντρί για τις ανάγκες ενός μικρού κοπα- διού αιγοπροβάτων. Ο Χαράλαμπος είχε καταγωγή από το απέναντι χωριό, τον Άβορο και ήταν σώγαμπρος εδώ. Πολυφαμελίτης και πολύ καλός άνθρωπος, με μια υπέροχη οικογένεια, λογιζόταν, παρόλο που ήταν στις παρυφές του κάμπου, μέλος της μικρής κοινότητας της κοιλάδας. Με τον παππού μου είχαν άριστες σχέσεις και πολλές φορές τα έλεγαν όταν συναντιόντουσαν με τα κοπάδια τους. Σε κά- ποιες συζητήσεις ήμουν παρών και τις θυμάμαι με νοσταλ- γία. Και τι δεν κουβέντιαζαν! ιστορίες του πολέμου, ιστο- ρίες της Αμερικής, ιστορίες από την κατοχή, για την ζωή ανθρώπων που δεν ζούσαν αλλά είχαν αφήσει έντονα το αποτύπωμά τους, είχαν γράψει κάποια ιστορία… Άκουγα και δεν χόρταινε τις ωραίες αφηγήσεις και η φαντασία με ταξίδευε σε χρόνους αλλοτινούς και σε μέρη μακρινά…
«Φτάσαμε», ακούγεται η φωνή του Ματσόλα, που διέ- κοψε τη αναπόλησή μου στου Χαράλαμπου τα χρόνια και τα μέρη.
Μπροστά μας και δεξιά, στο πλάτωμα ενός μικρού λό- φου, ξεχωρίζει η σκεπή της εκκλησίας και παραδίπλα, πίσω από δυο τρεις βελανιδιές κάποιοι ρημαγμένοι τοίχοι.
154

Βγαίνουμε από τον δρόμο και παίρνουμε το ανηφορικό μονοπάτι. Σε πέντε λεπτά φτάνουμε στο πλάτωμα και το πρώτο που αντικρίζουμε είναι κάποιες παλιές κολόνες και δυο μισογκρεμισμένους τοίχους. Στο βάθος, προς τα βό- ρεια, είναι χτισμένη μια μικρή εκκλησία. Σε όλο το χώρο βρίσκονται διάσπαρτες παλιές πελεκημένες πέτρες και σπασμένες μαρμάρινες και λίθινες κολόνες. Ανοίξαμε την πόρτα της εκκλησίας. Το δάπεδο ήταν χωμάτινο και λίγο χαμηλότερα, σχεδόν ένα σκαλί, από την βάση της πόρτας. Οι τοίχοι με πέτρες και άλλα υλικά, κυρίως κεραμικά, προ- ερχόμενα μάλλον από παλιότερα οικοδομήματα, χαμηλο- τάβανη και με ένα λιτό τέμπλο με λίγες παμπάλαιες εικόνες. Παρά την έλλειψη πλούσιου διάκοσμου και φανταχτερών εκκλησιαστικών κειμηλίων, ο χώρος εκπέμπει μια γαλήνη που ηρεμεί την ψυχή των προσκυνητών. Αυτή την ηρεμία και τη γαλήνη την αισθάνεσαι και στον εξωτερικό περίβολο.
Προσκυνήσαμε τις παμπάλαιες εικόνες και θελήσαμε να ανάψουμε ένα κερί και τα δυο καντήλια που κρέμονταν αρι- στερά και δεξιά του τέμπλου, αλλά δυστυχώς δεν είχαμε φω- τιά, το κουτί με τα σπίρτα ήταν άδειο. Αφήσαμε οφειλόμε- να από το τελευταίο προσκύνημα, το κεράκι ακόμη το χρω- στάμε στην Παναγιά μας, την προστάτιδα της Κοιλάδας. Τα νερά της λίμνης δεν επιτρέπουν τη διαγραφή της οφειλής.
Βγήκαμε έξω και καθίσαμε στις αρχαίες πέτρες, κάτω από μια μεγάλη βελανιδιά. Από εδώ βλέπαμε όλη σχεδόν την κοιλάδα. Αγναντεύαμε την κοίτη του ποταμιού, που αυτή την εποχή είχε λιγοστό νερό, από το Στενό και το Κά- στρο του Βελούχοβου στα ψηλά μέχρι την συμβολή του με το Αβορόρεμα.
«Ελάτε εδώ», μας φωνάζει ο Κώστας, «αυτή η μαρμά- ρινη πλάκα έχει κάποια επιγραφή στα λατινικά.»
Πήγαμε κοντά και είδαμε πράγματι την λατινική επι- γραφή.
155

«Να, και αυτή εδώ η κολόνα έχει λατινικά», ακούμε τον Νίκο, που έψαχνε μέσα σε κάποια ερείπια που έμοιαζαν με ιερό εκκλησίας.
«Τόσα χρόνια ερχόμασταν εδώ στο πανηγύρι, στις 23 Αυγούστου, και ποτέ δεν είχαμε προσέξει τις λατινικές επι- γραφές», μας λέει ο Ματσόλα.
Στο πανηγύρι μόνο επιγραφές δεν κοιτάζαμε, είχε τόσα αλλά ενδιαφέροντα…
«Εγώ θυμάμαι κάποιον, πριν πέντε-έξι χρόνια, που ήρ- θε στο Χάνι και μας είπε πως είναι αρχαιολόγος ή κάτι τέ- τοιο και ζήτησε να του ετοιμάσουμε κάτι για φαγητό. Πιάσανε την κουβέντα με τον πατέρα μου και έλεγε πως καταγράφει παλιά μοναστήρια και έτσι είχε έρθει κι εδώ στην Αγία Μονή. Επίσης, είπε πως όταν η περιοχή είχε κατακτηθεί από τους Ενετούς ή τους Φράγκους, εδώ λει- τουργούσε καθολικό μοναστήρι.»
«Έτσι εξηγείται, Κώστα, γιατί υπάρχουν οι λατινικές επιγραφές», του απαντώ. «Όμως βλέπεις αυτές τις κολό- νες; Δεν μοιάζουν με κολόνες δωρικού ρυθμού; Κοίταξε πόσο λιτό είναι το κιονόκρανο. Ο δωρικός ρυθμός διακρί- νεται για την αυστηρή γραμμή και την έλλειψη περίτεχνων διακοσμήσεων, αυτά δεν μάθαμε στο Γυμνάσιο;»
«Πράγματι, μοιάζουν», συμφώνησαν και οι υπόλοιποι.
«Ποιος να ξέρει; μπορεί να προϋπήρχε και αρχαίος ναός…»
«Γεια σας, ρε παιδιά, τι κάνατε εδώ;» Ήταν ο Θεμιστο- κλής, που όλοι τον ξέραμε ως Μούστο. Ο Μούστος ήταν ο ακρίτας της κοιλάδας. Διέθετε ένα μεγάλο κοπάδι αιγο- προβάτων και είχε την βάση του στο τέλος της κοιλάδας, στη θέση Μαυρονέρι, εκεί που θα ανυψωνόταν το φράγμα για να γίνει η λίμνη.
«Φεύγουμε μεθαύριο για την Αθήνα και ήρθαμε να προ- σκυνήσουμε για τελευταία φορά», του απαντώ.
156

«Ναι, το ξέρω. Ακόμα δεν ξεκίνησαν τα έργα και άρχι- σαν οι αποχωρήσεις. Κι εγώ πρέπει να φύγω. Χθες έφτα- σαν κάποια μηχανήματα στο Μαυρονέρι, πολύ κοντά στην ταράτσα που έχω το μαντρί. Ήταν μεσημέρι και είχα ξα- πλώσει στη μεγάλη αριά όταν με ξύπνησαν κάτι περίεργοι θόρυβοι και τα γαυγίσματα των σκυλιών. Ήταν δυο μεγά- λοι γερανοί και μια μπουλντόζα. Σταμάτησαν κοντά στη γέφυρα, εκεί που είναι η πηγή. Φαίνεται σ’ αυτό το μέρος θα φτιαχτεί το φράγμα.»
«Να δω πού θα πάω με τα ζωντανά μέχρι να τα πουλή- σω. Τελείωσε το Μαυρονέρι για μένα…»
Το κοπάδι του μπάρμπα Μούστου κατηφόρισε προς την πλευρά του ποταμιού με τα σκυλιά να γαβγίζουν σε κάποια ξεκομμένα ζωντανά, για να πάνε μαζί με τα άλλα.
«Άντε, παιδιά, να σας χαιρετίσω και να πείτε στην Ευ- θυμία να μην μας ξεχάσει τώρα που θα γίνει πρωτευου- σιάνα». Η Ευθυμία, η μητέρα μου, ήταν πρώτη ξαδέλφη του Θεμιστοκλή.
«Παιδιά, εγώ πείνασα και θέλω και μια ώρα μέχρι να φτάσω στο Χάνι, δεν είναι καιρός να γυρίσουμε;»
Αμέσως συμφώνησαν και οι υπόλοιποι. Εγώ ήθελα να μείνω λίγο ακόμη και δεν τους ακολούθησα. Παρέμεινα μόνος, καθισμένος σε μια πεσμένη κολόνα στο άκρο του πλατώματος, απολαμβάνοντας την όμορφη θέα. Έβλεπα κάποιες εικόνες, που θαρρείς αντίκριζα για πρώτη φορά. Μπορεί να ήταν και η σκέψη μου που μου έλεγε: τελευταία σου ευκαιρία, παρατήρησε καλύτερα και κατάγραψε τα πάντα, αύριο δεν θα υπάρχουν… Παλιότερα δεν υπήρχε τέ- τοια απειλή, τα μάτια έβλεπαν αλλά το μυαλό δεν κατέ- γραφε, το ανέβαλλε για αργότερα, «και αύριο εδώ θα είναι, έχουμε καιρό να εμβαθύνουμε και να αποτυπώσουμε…» Τώρα όμως άλλαξαν τα πράγματα, δεν υπάρχει αύριο…
Έβλεπα με έκπληξη την ομορφιά του μικρού κάμπου 157

ακριβώς απέναντί μου, στολισμένου με αναβαθμίδες και περιτριγυρισμένου με μια πλούσια συστάδα πλατάνων στην συμβολή του Αβορορέματος με τον Μόρνο.
«Α, να και το άλλο, τι ομορφιά εκπέμπει! Πώς δεν το είχα προσέξει τόσο καιρό;» μονολογούσα. Αυτός ο μικρός ο γήλοφος σε σχήμα αβγού ακριβώς κάτω από το Σεβε- δίκο, και το μεγάλο ρέμα που έρχεται από ψηλά από τον Πύρνο να τρέχει περιμετρικά, να το κυκλώνει στην βάση του και να φεύγει μετά προς το ποτάμι, δίνοντας την αί- σθηση ενός μικρονησιού…
Πρέπει να είχε περάσει κανένα μισάωρο, που στεκόμουν σαν εκστασιασμένος, εκεί στην αρχαία κολόνα, και κατέ- γραφα εικόνες οικείες αλλά και εικόνες πρωτοφανέρωτες, όταν ο θόρυβος του λεωφορείου του ΚΤΕΛ με επανέφερε στην πραγματικότητα. Σε αυτό το μισάωρο μου φάνηκε πως άκουσα την απόλυση της Λειτουργίας και το δι ́ευχών από τον παπά Δημήτρη και αμέσως μετά ένα ανθρώπινο βουητό από ευχές για την μεγάλη γιορτή της Παναγίας. Άκουσα καθαρά το Να ’ταν τα νιάτα δυο φορές, τραγούδι πρόκριμα για να ξεκινήσει ο χορός από τους μεγαλύτερους και, τελευταίο, Ο ήλιος βασιλεύει κι η μέρα σώνεται, με τον γλυκύτατο ήχο του κλαρίνου και του νταουλιού τον ξε- σηκωτικό ρυθμό. Κατόπιν απόλυτη σιγή κι έπειτα μια εξαίσια μουσική συνοδευόμενη από ανθρώπινη οχλοβοή με θύμισες από θίασο δαιμονικής συνέργιας που οι κάτοικοι του κάμπου πίστευαν, παραδόξως δεν μου προκάλεσε φόβο αλλά ήρθε στο νου μου το Απολείπειν ο θεός Αντώνιον, το καλύτερο για μένα ποίημα του Καβάφη:
Σαν έξαφνα, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές –… μη ανωφέλετα θρηνήσεις.
158

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια πού φεύγει.
Ναι, και εφάνη έξαφνα ο αόρατος για μας θίασος να περνά και συνάμα ακούστηκαν οι αποκρουστικοί θόρυβοι από τις μπουλντόζες, τους γερανούς και τα γυποειδή φορ- τηγά. Ναι, αποχαιρετούμε την κοιλάδα των ανέμελων χρό- νων και της απέραντης ελευθερίας και φεύγουμε, χωρίς όμως να την ξεχνούμε.
Θαμμένη θα είναι πάντα στο μυαλό μας και στα όνειρα μας θα ξαναζωντανεύει συχνά – πυκνά στου ύπνου μας την σχόλη…

[Η Αγία Μονή παλιά βυζαντινή εκκλησία γιόρταζε στις 23 Αυγούστου, εδώ και πενήντα χρόνια είναι θαμμένη στα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου]