Ο αείμνηστος ζωγράφος Χ. Στέφος επι τω έργω

Η περίφημη ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΤΡΥΓΟΥ που σκαλίζει ο Ήφαιστος στην ασπίδα του Αχιλλέα* από την «Ιλιάδα» του Ομήρου,
μας λέει στην Ραψωδία Σ’ :

Αμπέλι μέγα έβαλεν αλλού καρπόν γεμάτο,
καλό, χρυσό κι εμαύριζαν ολούθε τα σταφύλια·
τα κλήματ’ ήσαν σ’ αργυρά σταλίκια στυλωμένα.
Και λάκκον από χάλυβα και κασσιτέρου φράκτην
έσυρε γύρω· και άνοιξε στην άκρην μονοπάτι
για να περνούν όταν τρυγάν το αμπέλι, οι καρποφόροι.
Κι αγόρια, κόρες λυγερές, αμέριμνα στην γνώμην
εφέρναν τον γλυκύν καρπόν μέσα εις τα καλάθια.
Γλυκιάν κιθάραν έπαιζε στην μέση τους αγόρι
και με την λυγερή φωνή τον λίνον τραγουδούσε 570
μελωδικά, και όλοι μαζί τριγύρω του εσκιρτούσαν
και τις φωνές τους έσμιγαν με το γλυκό τραγούδι.

Μα και ο Ησίοδος στα ”Έργα και Ημέραι” του, δίνει για τον τρύγο τις εξής συμβουλές:
«Όταν μαζέψεις τα σταφύλια, πήγαινέ τα στο σπίτι σου. Άφησέ τα στον ήλιο πέντε ημέρες και την έκτη κλείσε μέσα σε δοχεία τα δώρα του Βάκχου». (στίχοι 610 και εξής).
Και συνεχίζει τις συμβουλές του στον αδελφό του : «όταν πιά δείς να βυθίζονται (στον ορίζοντα) οι πλειάδες και οι νάδες και ο γίγαντας Ωρίωνας, τότε καιρός να θυμηθείς πως ήρθε πάλι η εποχή για το όργωμα και πως ο σπόρος κάτω από τη γη πρέπει να βρεί θέση». (Ο Βοηδρομιών είναι μήνας της σοδειάς, αλλά και της σποράς για τον άλλο χρόνο).
.
Ο τρύγος παράγεται από το αρχαίο ρήμα τρυγάω-τρυγώ, που το χρησιμοποιεί για πρώτη φορά ο Ομηρος. Αυτό συγγενεύει με το τρύω: συνθλίβω, ξεζουμίζω τα σταφύλια.

Στην Οδύσσεια (ραψωδία Ι στ.5-11) διαβάζουμε μερικούς από τους στίχους τους ωραιότερους για ένα συμπόσιο:
«Πιο χαριτωμένη ζωή εγώ δεν ξέρω και άλλη παρά μόνον όταν όλος ο λαός τριγύρω αναγαλλιάζει και στα παλάτια οι σύδειπνοι (συνδαιτυμόνες) αράδα καθισμένοι ακούνε τον τραγουδιστή, με τα τραπέζια εμπρός τους γεμάτα κρέας και ψωμί και ο κεραστής σαν παίρνει από το κροντήρι το κρασί και χύνει στα ποτήρια. Στον κόσμο λογιάζω πως αυτό είναι το ομορφότερο».

Σε άλλο σημείο της Οδύσσειας (Ι, 347-370), ο Όμηρος παρουσιάζει τον πολυμήχανο Οδυσσέα που εγκλωβίστηκε στη σπηλιά του Πολύφημου, να μεθάει τον Κύκλωπα τον μονόφθαλμο με καλόγευστο και κατάγλυκο κρασί:

• Τότες εγώ τον Κύκλωπα σιμώνω και του κρένω με ένα καρδάρι ολόγεμο μαύρο κρασί στα χέρια. «Να πάρε, πιες ω Κύκλωπα που τρως ανθρώπου κρέας, να ιδείς πιοτό που φύλαγα κρυμμένο στο καράβι, σου το φερα για τάξιμο, ίσως και δείξεις σπλάχνα και πίσω στείλεις με, μα εσύ λυσσάς και δε χορταίνεις». Είπα και εκείνος με όρεξη το παίρνει και το πίνει και τόσο το γλυκάθηκε και δεύτερο γυρεύει. «Φέρε μου κι άλλο πρόθυμα, πες μου και το όνομά σου, να σου φιλέψω δώρο εγώ που να το καμαρώνεις. Δίνει και εδώ στους Κύκλωπες η πλούσια γη σταφύλια, ζουμί γεμάτα που η βροχή του Δία ωριμάζει».

Οι ήρωες του Ομήρου, τόσο οι Αχαιοί όσο και οι Τρώες, έπιναν οίνο μόνο από τους κρατήρες, δηλαδή κεκραμένον, συγκερασμένον με νερό για να μη μεθάνε και επιπλέον άκρατον οίνον χρησιμοποιούσαν στις σπονδές προς τους θεούς.
Η νεοελληνική λέξη κρασί προήλθε απ’ το ρήμα κεράννυμι = αναμειγνύω, ανακατεύω. Κατά τις συνεστιάσεις ο οινοχόος ανακάτευε, συνεκεράνυε μεθ’ ύδατος τον οίνον, τον οποίον σπάνια έπιναν άκρατον. Από εδώ και η λέξη κρασί.

Ο ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος, κατέταξε τις ιδιότητες κάθε ποικιλίας κρασιού ανάλογα με την επίδρασή τους στην υγεία:
Τα λευκά κρασιά είναι χωνευτικά, αλλά «την κεφαλήν διάπυρον», δηλαδή φέρνουν έξαψη. Τα μαύρα ξηρά τα έβρισκε θρεπτικά και τα μαύρα γλυκά κρασιά ακόμα πιο θρεπτικά. Ο Αριστοτέλης έλεγε, ότι όσοι μεθούν με κρασί πέφτουν μπρούμυτα! Γιατί το κρασί βαραίνει το κεφάλι.

Οι Χιώτες ήταν οι καλύτεροι αμπελουργοί της αρχαιότητας μια και σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία τους δίδαξε την καλλιέργεια της αμπέλου πρώτος στην Ελλάδα ο ίδιος ο Διόνυσος με το γιο του τον Οινοπίωνα που έφεραν και δώρισαν την άμπελο στους Έλληνες.
Άλλη εκδοχή είναι αυτή που θέλει την εισαγωγή του κρασιού στη χώρα μας από την ξηρά και μάλιστα από τη Θράκη, άλλη, πιό πειστική, από τη θάλασσα και συγκεκριμένα ή από την Κρήτη ή από τα Μικρασιατικά παράλια με πρώτους εισαγωγείς τους Πελασγούς.
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ξεχώριζαν τον οίνο μόνο σε παλαιό και νέο, αλλά και σε λευκό, μέλανα, κιρρόν (ξανθόν), και ερυθρόν, και σε γλυκύν και αυστηρόν, σε λεπτόν και παχύν, ευώδη και ουχί ευώδη, αλλά και σε αδύνατο, μέτριο και δυνατόν. Οίνο κατασκεύαζαν όχι μόνο από σταφύλια, αλλά και από σταφίδες (αποξηραμένα σταφύλια), και από άλλα προϊόντα όπως σύκα, ρόδια, μήλα, απίδια, κυδώνια, φοίνικες. Επίσης, κατανάλωναν αρωματισμένους οίνους με προσθήκη ρητίνης, πίσσας, ίων, ρόδων, αλλά και ανακατεμένους με αλάτι ή θαλάσσιο ύδωρ (τεθαλασσωμένους) καθώς και ανακατεμένους με κρίθινο αλεύρι και τριμμένο τυρί (κυκεώνας), και παρασκεύαζαν σταφιδίτη οίνο (από σταφίδες), και σίραιον οίνο τον οποίο βράζουν και παίρνουν το σίραιον (πετιμέζι).

Οι Έλληνες εισήγαγαν και τον όρο «ανθοσμία» (δηλαδή bouquet), που αφορά την προτιμώμενη οινώδη οσμή των παλαιοτέρων οίνων, όπως ο σαπρίας.
Οι πρόγονοι υποψιαζόταν και την ύπαρξη οινοπνεύματος στον οίνο, παρατηρώντας κάποια εύφλεκτη ουσία σε αυτόν, χωρίς να καταφέρουν να την απομονώσουν. Ο Αριστοτέλης στα μετεωρολογικά του αναφέρει ότι ο οίνος περιέχει «ελαφράν τινά ατμίδα», γι’ αυτό και αναφλέγεται.

Κατά τον Αρτεμίδωρον, η κατανάλωση καλού κρασιού και σε μικρή ποσότητα στα όνειρα έχει θετική ερμηνεία.
Έτσι και στην Ελλάδα η έκθλιψη ή εκχύμωση των σταφυλιών γίνεται ή με τα χέρια χρησιμοποιώντας όχι μόνο τα δάχτυλα, αλλά και τους πήχεις και τους αγκώνες, αφού πρώτα αφαιρούσαν τους βοστρύχους (κοτσάνια), οπότε το γλεύκος που παραγόταν μ’ αυτόν τον τρόπο, και λεγόταν κάρμα, ήταν ανώτερης ποιότητας και λαμβανόταν ο εκλεκτότερος οίνος, γιατί οι πατημένοι και σπασμένοι βόστρυχοι προσδίνουν χορτώδη γεύση στον παραγόμενο οίνο και υποβαθμίζουν την ποιότητά του, ή με τα πόδια σε ληνούς (πατητήρια). Αυτός ο τρόπος εκχύμωσης, βασισμένος στη μυϊκή δύναμη του ανθρώπου – τροφοσυλλέκτη, διαρκεί επί αιώνες, και μόνο στους νεώτερους χρόνους χρησιμοποιήθηκαν τα μηχανικά πιεστήρια.

Για την έκθλιψη – αποβοστρύχωση των σταφυλιών χρησιμοποιούσαν «σουρωτήρια», δηλαδή πήλινους ηθμούς ή πλεγμένα σχοινιά ή ρηχά πανέρια από λυγαριά, που τοποθετούσαν πάνω σε λεκάνες, κάδες, δεξαμενές, και μέσα σε αυτά χώριζαν τις ράγες από τους βοστρύχους και τις έθλιβαν με τα χέρια. Καθώς έσπαζε ο φλοιός των ραγών, ο χυμός που έρρεε περνούσε από τις οπές στο χώρο υποδοχής – συλλογής, και έτσι διαχωριζόταν από τα στερεά υπολείμματα των σταφυλιών. Αν όμως οι οπές ήταν μεγάλες, τότε περνούσαν μαζί με το χυμό και οι σπασμένες ράγες, και τότε ο παραγόμενος οίνος προερχόταν από γλεύκος εμπλουτισμένο κατά την ζύμωση με χρωστικές, αρώματα, και άλλα συστατικά των στερεών μερών της ράγας και του φλοιού της.

*Η ασπίδα του Αχιλλέα

Κείμενο (απόσπασμα):Ι. Θ. Κακριδής

Όταν ο Αχιλλέας, παραμερίζοντας το θυμό του, αποφασίζει να βγει ξανά στη μάχη και να σκοτώσει τον Έχτορα, για να εκδικηθεί ιό θάνατο του Πάτροκλου, βρίσκεται δίχως όπλα. Γιατί την αρματωσιά του την είχε φορέσει ο φίλος του, και τώρα έχει πέσει κούρσος στα χέρια του με­γάλου αντίμαχου. Τα καινούργια άρματα που χρειάζονται στον Αχιλλέα θ’ αναγκαστεί η μητέρα του η Θέτιδα να ανεβεί στον Όλυμπο και να παρακαλέσει τον Ήφαιστο να του τα μαστορέψει.

Ο θεός, που δεν ξεχνάει πόση καλοσύνη του είχε δείξει η Θέτιδα σε χρόνια πιο παλιά, είναι πρόθυμος να πάρει πάνω του τον κόπο να φτιάξει την καινούργια πανοπλία. Αφήνει λοιπόν τη γυναίκα του να της κρατάει στο μεταξύ συντροφιά, κι αυτός κλείνεται στο εργαστήρι του, ανάβει τα καμίνια του και στρώνεται στη δουλειά.

Η ασπίδα είναι στρογγυλή κι η εξωτερική της επιφάνεια θα σκεπαστεί ολόκληρη με εικόνες από χρυσάφι, ασήμι, καλάι και άλλα πολύτιμα ολικά, καταταγμένες σε πέντε ομόκεντρους κύκλους. Στο μεσαίο ο Ήφαιστος «βάζει τη γης, βάζει τη θάλασσα, βάζει τα ουράνια απάνω, βάζει τον ήλιο τον ακούραστο, τ’ ολόγιομο φεγγάρι, κι’ όλα τ’ αστέρια, ως στεφανώνουνε τον ουρανό…»

*Πηγή: eranistis.net

Ζωγράφος:Paul Klee

Ο Πάουλ Κλέε (Paul Klee, 18 Δεκεμβρίου 1879 – 29 Ιουνίου 1940) ήταν Γερμανο-Ελβετός ζωγράφος. Μολονότι δεν εντάχθηκε επισήμως σε καμία σχολή ή κίνημα, το έργο του είχε σημαντική συμβολή στη διαμόρφωση των περισσοτέρων καλλιτεχνικών τάσεων της μοντέρνας τέχνης, ενώ υπήρξε και δάσκαλος στη σχολή Μπαουχάους. Άφησε συνολικά περισσότερα από 9.000 έργα, μεταξύ αυτών υδατογραφίες, χαρακτικά και σχέδια, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων φιλοξενείται σήμερα στο Κέντρο Πάουλ Κλέε της Βέρνης.

Τη φράση αυτή τη βρίσκουμε για πρώτη φορά σ’ ένα στίχο του Μένανδρου (342-291 π.Χ.),που μιλάει για το γάμο. Ο ποιητής γράφει ότι ο γάμος «…εάν τις την Αλήθειαν σκοπή, κακόν μεν εστίν, άλλ’ αναγκαίον κακόν». Δηλαδή: Εάν θέλουμε να το εξετάσουμε στο φως της αλήθειας, ο γάμος είναι μεν ένα κακό, αλλά «αναγκαίον κακόν».

Σ’ ένα άλλο απόσπασμα του Μένανδρου διαβάζουμε -ίσως για παρηγοριά για τα παραπάνω- την εξής περικοπή: «Πάντων ιατρός των αναγκαίων κακών χρόνος εστίν». Επίσης: «αθάνατον εστί κακόν αναγκαίον γυνή». Δηλαδή, η γυναίκα είναι το αιώνιο αναγκαίο κακό.

Του Γιώργου Κράλογλου/capital.gr

Έχετε κατέβει στην αγορά να ρωτήσετε αν οι επενδύσεις που ζητάτε και με πόρους της Ε.Ε. προχωράνε κανονικά ή το κράτος κάνει και εδώ τα δικά του; 

Δεν θα βάλουμε το χέρι μας στο Ευαγγέλιο, ότι αυτά που ακούμε στην αγορά δεν σηκώνουν αντίρρηση. 

Αλλά όταν πρόκειται για μικρούς και μεσαίους που έχουν κάνει και το ΕΣΠΑ “εικόνισμα” για  επενδύσεις που θέλουν να μεγαλώσουν κάπως μα είναι αδύνατον να αγνοήσουμε την αγωνία τους.

Μια ομάδα επενδυτών, λοιπόν, της τάξης αυτής “απευθύνθηκε στη στήλη προχθές και αποφεύγοντας να πουν ονόματα και επιχειρήσεις (καλά κάνουν οι άνθρωποι γιατί αν μπλέξουν με τους πολιτικούς και το κράτος μαύρο φίδι που τους έφαγε) μας μετέφεραν τον επιχειρηματικό πόνο τους στην προσπάθειά τους να αξιοποιήσουν επενδυτικά το ΕΣΠΑ.

Να τι μας είπαν μεταξύ άλλων: “… αν και έχει περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα από την έγκριση των έργων των συγχρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ όπως η Πράσινη Μετάβαση και ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός και πολλοί από εμάς έχουν κάνει σημαντικές δαπάνες υλοποίησης, δεν είναι ακόμα εφικτό να υποβληθούν αιτήματα ελέγχου πληρωμής στο νέο Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Κρατικών Ενισχύσεων (ΟΠΣΚΕ) ώστε αφού ελεγχθούν, να εκταμιευτεί η αναλογούσα χρηματοδότηση.

Πιο συγκεκριμένα, αν και πολύ πρόσφατα (πρόσθεσαν) επετράπη η υποβολή αιτημάτων για κάποια Προγράμματα, το Σύστημα δεν λειτουργεί για το σύνολο των προγραμμάτων αυτών. Είναι δε για εμάς  ανησυχητικό το γεγονός ότι το ΟΠΣΚΕ αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα στις τροποποιήσεις επενδυτικών σχεδίων και στις προκαταβολές των πραγματοποιθεισών δαπανών.
Το δε Υπουργείο Οικονομικών, (όπως κυκλοφορεί σε κύκλους της αγοράς) αντί να αντιμετωπίσει τεχνικά το πρόβλημα προτίθεται να τροποποιήσει τους οδηγούς Προγραμμάτων ΕΣΠΑ 2021 -2027 έτσι ώστε να συμβαδίζουν με τις δυνατότητες του ΟΠΣΚΕ!!

Μια τέτοια ενέργεια όμως, (συμπλήρωσαν απογοητευμένοι) εκτός του ότι γίνεται πολύ καθυστερημένα έχοντας αφήσει πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα περίπου ενάμιση χρόνο  υλοποίησης κατά το οποίο πολλοί επενδυτές έχουν κάνει παραγγελίες εξοπλισμού, θα έχει καταστροφικά αποτελέσματα ειδικά γι αυτούς που δεν έχουν την απαραίτητη ρευστότητα. Αυτή που παρέχεται με τις ενδιάμεσες πιστοποιήσεις και τις προκαταβολές. 

Η ενέργεια αυτή (κατέληξαν παρουσιάζοντάς αυτά που θα προκύψουν) ανατρέπει την επί σειρά ετών επιτυχημένη πρακτική ενίσχυσης των επενδυτών με προκαταβολές η οποία τους παρείχε την απαραίτητη ρευστότητα για τις δυσκολίες τους  κατά τη διάρκεια υλοποίησης των έργων.

Οπότε αναπόφευκτο θεωρείται πλέον το γεγονός ότι πολλοί επενδυτές όχι μόνο θα δυσκολευτούν να υλοποιήσουν αλλά και δεν θα μπορέσουν να ολοκληρώσουν τα σχέδιά τους. Αποτέλεσμα θα είναι η χαμηλότερη απορρόφηση πόρων ΕΣΠΑ και το κράτος να χάσει επενδύσεις. 
Και γιατί όλα αυτά; Γιατί το κράτος άλλαξε το σύστημα του αλλά η μεταβολή παρουσιάζει προβλήματα, λένε με αγανάκτηση οι μικροί και οι μεσαίοι, ως θύματα της λειτουργίας της ελληνικής σοβιετίας.

Επιλέξαμε την παρουσίαση των καταγγελιών της συγκεκριμένης τάξης επειδή επιβεβαιώνουν την αντιφατικότητα που υποστηρίζουμε για την αναπτυξιακή και επενδυτική μας πολιτική, για δύο λόγους.

Πρώτον γιατί οι επενδύσεις που καταταλαιπωρούνται (σύμφωνα με το ρεπορτάζ) αφορούν πράσινη μετάβαση και ψηφιακό μετασχηματισμό μικρομεσαίων επιχειρήσεων που υποτίθεται ότι είναι και ένας κρατικός στόχος . Και δεύτερο μιας και δεν πρόκειται για “ύποπτες μπίζνες” της πολυεθνικής ολιγαρχίας… (που τσιμπάει το κράτος και τις πολεμάει…), δεν θα έπρεπε οι προσκλήσεις που κάνουμε στους μικρούς και τους μεσαίους εγχώριους επενδυτές να έχουν και νόημα;

Μέχρι να κάνεις το ασυνείδητο συνειδητό, αυτό θα κατευθύνει τη ζωή σου και εσύ θα το αποκαλείς μοίρα…

Καρλ Γιουνγκ,

Ελβετός ψυχίατρος, που ανέπτυξε την αναλυτική ψυχολογία, καθώς και έννοιες όπως η εξωστρεφής και ενδοστρεφής προσωπικότητα, οι αρχέτυποι και το συλλογικό ασυνείδητο.

Η έννοια του Υπερανθρώπου, η εκμετάλλευση του έργου του από τον Χίτλερ, η ψυχική διαταραχή και ο θάνατός του. 

Στις 15 Οκτωβρίου του 1844, γεννήθηκε ο Φρίντριχ Βίλχελμ Νίτσε, ένας από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους του 19ου αιώνα. Ο Νίτσε αναφέρεται συχνά ως ένας από τους πρώτους «υπαρξιστές» φιλοσόφους, ενώ τα έργα του επηρέασαν σημαντικά τη φιλοσοφία, τη θεολογία και τις τέχνες του 20ου αιώνα και η νιτσεϊκή φιλοσοφία ενέπνευσε όλους τους διανοούμενους που ακολούθησαν.

1. Η θεματολογία των έργων του

Οι κεντρικές ιδέες της φιλοσοφίας του Νίτσε περιλαμβάνουν τον «θάνατο του Θεού», την ύπαρξη του Υπερανθρώπου, την ατέρμονη επιστροφή, τον προοπτικισμό καθώς και τη θεωρία της ηθικής κυρίων – δούλων. Αναφέρεται συχνά ως ένας από τους πρώτους «υπαρξιστές» φιλοσόφους. Η ριζική αμφισβήτηση από μέρους του της αξίας και της αντικειμενικότητας της αλήθειας έχει οδηγήσει σε αμέτρητες διαμάχες και η επίδρασή του παραμένει ουσιαστική, κυρίως στους κλάδους του υπαρξισμού, του μεταμοντερνισμού και του μεταστρουκτουραλισμού. Στον Υπεράνθρωπο η ελευθερία, η υγεία και η δύναμη χαρακτηρίζονται ως τα απόλυτα αγαθά και η επιστροφή στην αρετή είναι το γνώρισμα εκείνο που θα καταξιώσει τον άνθρωπο.

2. Η παρερμηνεία από τον Χίτλερ

Ο Αδόλφος Χίτλερ βασίστηκε στα νιτσεϊκά έργα για να οικοδομήσει τη θεωρία τού εθνικοσοσιαλισμού ή ναζισμού. Το πρότυπο της Αρείας φυλής βασίστηκε πάνω στον Υπεράνθρωπο («Τάδε έφη Ζαρατούστρα»), το σημαντικότερο ίσως έργο του Νίτσε. Ο Νίτσε όμως, καθώς φαίνεται και μέσα από τα έργα του, υπήρξε δριμύτατος επικριτής τόσο των εθνικιστικών, όσο και κάθε είδους αντισημιτικών τάσεων. Ο Ζαρατούστρα είναι η υπέρβαση του ανθρώπου προς το ανθρωπινότερο και όχι προς το απάνθρωπο. Εξάλλου και ο ίδιος ο Νίτσε προέβλεψε ότι τα έργα του θα παρερμηνευθούν και ότι δύσκολα θα υπάρξει κάποιος που θα τα κατανοήσει σε βάθος. Ο ίδιος θα πει: «Αυτό που κάνουμε δεν το καταλαβαίνουν ποτέ, μα μονάχα το επαινούν ή το κατηγορούν».

3. Η ψυχική διαταραχή

Στις 3 Ιανουαρίου 1889 υπέστη νευρική κατάρρευση, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Κάρλο Αλμπέρτο του Τορίνο. Αν και τα γεγονότα εκείνης της ημέρας δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένα, σύμφωνα με μία διαδεδομένη εκδοχή, ο Νίτσε είδε έναν αμαξά να μαστιγώνει το άλογό του και τότε με δάκρυα στα μάτια τύλιξε τα χέρια του γύρω από το λαιμό του αλόγου για να καταρρεύσει αμέσως μετά. Τις επόμενες ημέρες απέστειλε πολυάριθμες επιστολές σε οικεία πρόσωπα, που φανέρωναν την ψυχική διαταραχή του, υπογράφοντας άλλοτε ως «ο Εσταυρωμένος» και άλλοτε ως «Διόνυσος». Στις 10 Ιανουαρίου μεταφέρθηκε σε ψυχιατρική κλινική της Βασιλείας και λίγες ημέρες αργότερα, κατόπιν επιθυμίας της μητέρας του, σε κλινική της Ιένας, όπου οι γιατροί διέγνωσαν «παραλυτική ψυχική διαταραχή». Ο λόγος του ήταν παραληρηματικός και τον διακατείχαν παραισθήσεις μεγαλείου, κατά τις οποίες αυτοαποκαλείτο δούκας του Κάμπερλαντ, Κάιζερ ή Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δ΄, συνοδευόμενες συχνά από περιστατικά βίαιης συμπεριφοράς. 

4. Η αδελφή του και τα χειρόγραφα

Μετά τον θάνατο της μητέρας του το 1897, ο Νίτσε έζησε στη Βαϊμάρη μαζί με την αδελφή του. Εκτός από τη φροντίδα του, η Ελίζαμπεθ Φούρστερ-Νίτσε ανέλαβε χρέη εκδότριας και επιμελήτριας των χειρογράφων του, ενώ προηγουμένως εξασφάλισε επίσης όλα τα δικαιώματα των έργων του Νίτσε, που μέχρι πρότινος κατείχε η μητέρα του. Ήταν παντρεμένη με τον Μπέρναρντ Φούρστερ, ηγετική μορφή του αντισημιτικού μετώπου της γερμανικής ακροδεξιάς, και ξαναδούλεψε αρκετά από τα ανέκδοτα χειρόγραφα του Νίτσε υπό το φως των ιδεών του Φούρστερ, ριζικά αντίθετων από τις απόψεις του φιλόσοφου, οι οποίες ήταν ξεκάθαρα εναντίον του αντισημιτισμού και του εθνικισμού .

5. Ο θάνατός του

Το καλοκαίρι του 1898 υπέστη ελαφρύ εγκεφαλικό που οδήγησε στην επιδείνωση της κατάστασής του. Τον επόμενο χρόνο ακολούθησε ένα ακόμα σοβαρότερο εγκεφαλικό επεισόδιο και στις 25 Αυγούστου 1900 πέθανε από πνευμονία σε ηλικία 55 ετών. Τα συμπτώματά του οδήγησαν στο συμπέρασμα πως η ασθένειά του ήταν συφιλιδική (αυτή ήταν η αρχική διάγνωση στις κλινικές της Βασιλείας και της Ιένας), ωστόσο παραμένουν αδιευκρίνιστα τα ακριβή αίτια της διαταραχής του. Η ταφή του έγινε στο κοιμητήριο του Ραίκεν και ακολουθήθηκε η παραδοσιακή λουθηρανική τελετουργία, σύμφωνα με επιθυμία της αδελφής του.