Άρθρα

Δημοσιεύτηκε στισ

αρχαιολογικοι χώροι στο οροπέδιο ΔΕΡΒΕΝΟΧΩΡΙΩΝ

Αριθμός Υπουργικής Απόφασης – Αριθμός ΦΕΚ ΥΑ
ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/60974/3092/23-12-1992 – ΦΕΚ 26/Β/26-1-1993
Τίτλος ΦΕΚ Χαρακτηρισμός περιοχών στα
Δερβενοχώρια Βοιωτίας ως αρχαιολογικών Χώρων.
Κείμενο
Κηρύσσουμε ως αρχαιολογικό χώρο την περιοχή των Δερβενοχωρίων
Βοιωτίας για λόγους προστασίας των σωζομένων εκεί αρχαιολογικών θέσεων. Η
περιοχή αυτή περικλείει το οροπέδιο Σκούρτων και τη γύρω ορεινή περιοχή των
χωριών που συγκροτούν τα Δερβενοχώρια (Κοινότητες Πύλης, Σκούρτων,
Στεφάνης).
‘Ολες οι χαρακτηριζόμενες αρχαιολογικές θέσεις, ως απαριθμούνται
παρακάτω αναλυτικότερα, οριοθετούνται στα επισυναπτόμενα Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 1:5000 και
ορίζονται με συνεχόμενη γραμμή της οποίας τα ορίζοντα σημεία-αριθμοί
αντιστοιχούν σε πίνακες συντεταγμένων που συνοδεύουν την παρούσα.
Οι
αρχαιολογικοί χώροι και τα βυζαντινά μνημεία χωρίζονται σε τρεις ομάδες που
αντιστοιχούν στις περιοχές των τριών Κοινοτήτων εντός των οποίων εντάσσονται
(Περιοχή Α: Πύλη, Περιοχή Β: Σκούρτα, Περιοχή Γ: Στεφάνη).

1. ΠΕΡΙΟΧΗ
Α.
Α1. Πάνακτον: Στη θέση αυτή σώζονται ορατά και σε αρκετό ύψος τα ερείπια
της ακρόπολης κλασικών χρόνων με τα τείχη της, ως και όστρακα προϊστορικών
χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6432.2).
Στην περιοχή Πανάκτου σώζεται ομοίως ναός και
υπολείμματα κτιρίων των χρόνων της Φραγκοκρατίας (13ος – 14ος αι.
μ.Χ.).

Α2. Κορυνόκαστρο (ή Κάστρο Ντελέρα): Στη θέση αυτή σώζονται
λείψανα περιβόλου από αργούς λίθους, πιθανότατα των υστεροελλαδικών ή
πρωτογεωμετρικών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.3 και 6432.4).

Α8. “Ράχη του
Μιχάλη”: Πρόκειται για χαμηλό λόφο κάτω από τη ΒΔ πλευρά του αρχαίου Πανάκτου,
όπου σώζονται λείψανα νεολιθικών και πρωτοελλαδικών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6432.2).

Α10. Μαγουλέζα: Στον ψηλό λόφο που βρίσκεται στα βόρεια του
ασφαλτοστρωμένου δρόμου προς τα Δερβενοχώρια σώζονται και στους ανατολικούς του
πρόποδες τμήμα του αρχαίου δρόμου των ιστορικών χρόνων προς την πεδιάδα των
Σκούρτων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6432.2).

Α11. Λέμφθι: Στην κορυφή του λόφου Λέμφθι
σώζεται οικισμός πρωτοελλαδικών χρόνων. Η κορυφή του λόφου αποτελούσε γνωστό
στρατηγικό σημείο έως και τα ρωμαϊκά χρόνια, που δέσποζε σε μεγάλη έκταση στη
Βοιωτική πεδιάδα (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6422.7).

Α12. Προφήτης Ηλίας: Πρόκειται για
λόφο στα βόρεια όρια του χωριού όπου βρίσκονται:
α) μονόκλιτος ναΐσκος
αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία, χρονολογούμενος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
(τέλη 14ου – αρχές 15ου αιώνα) και
β) ορατά ερείπια πύργου τετράγωνου,
κτισμένου με μικρούς λίθους και ασβέστη, ενετικών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6422.8).

Α15. Μπλετέζα: Στη θέση αυτή, κάτω από τη ΝΔ πλευρά της
ακρόπολης Πανάκτου, σώζονται τμήματα κτιρίου με όστρακα του 4ου – 3ου αι. π.Χ.,
χρονική περίοδο ακμής του Πανάκτου (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6432.2).

Α20. Ζωοδόχος
Πηγή: Στη θέση αυτή βρίσκεται η ομώνυμη σημαντική Μονή βυζαντινών χρόνων (Φ.Χ.
Γ.Υ.Σ. 6422.7 και 6422.8).

Α25. Σπηλιά “Πυργάκι”: Σπηλιά που βρίσκεται
στα δυτικά του λόφου Μαγουλέζα, όπου σώζονται λείψανα νεολιθικής κατοίκησης
(Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6432.2).

Στην περιοχή Α σώζεται, τέλος, σε αρκετό μήκος,
τμήμα της αρχαίας οδού επικοινωνίας των πόλεων Πανάκτου (Α1), Κορυνοκάστρου (Α2)
και Κοκκίνης (Γ3) – Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.1, 6433.3 και 6433.5.

2. ΠΕΡΙΟΧΗ
Β
Β2. Στενό: Στη θέση αυτή, 650 μ. περίπου δυτικά από το ρέμα Μετόχι και 72
μ. νότια από το χωματόδρομο στα Σκούρτα, σώζονται λείψανα κατοίκησης αναγόμενα
σε κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.2).

Β3. Λείψανα
κατοίκησης κλασικών χρόνων έχουν διασωθεί στη δυτική άκρη του οροπεδίου, 100 μ.
περίπου δυτικά από το ρέμα Μετόχι και 72 μ. νότια από το δρόμο (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6433.2)

Β4. Λείψανα κατοίκησης της ΥΕ περιόδου διασώζονται 350 μ.
ανατολικά από το ρέμα Μετόχι, στους αγρούς, και 150 μ. βόρεια από τον δρόμο των
Σκούρτων. Υπάρχουν επίσης στην ίδια περιοχή λείψανα κατοίκησης κλασικών και
ελληνιστικών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.2).

Β12. Στη θέση αυτή υπάρχουν
λείψανα και όστρακα της εποχής της Φραγκοκρατίας (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6433.2).

Β13. Στη θέση Καψοσπίτι σώζονται λείψανα της εποχής της
Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.2)

Β7. Δίπλα στη θέση
Β3, ανατολικά αυτής, στους αγρούς, σώζεται περιοχή με λείψανα κατοίκησης της ΥΕ
περιόδου και των ρωμαϊκών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.2).

Β9. Στα ανατολικά
της θέσης Β7 υπάρχει περιοχή με λείψανα κατοίκησης κλασικών και ελληνιστικών
χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.2).

Β11. Μετόχι της Παναγίας: Στην κορυφή
χαμηλού λοφίσκου, στην ίδια περιοχή όπου και οι θέσεις Β3, Β4, Β7, Β9, Β14 και
Β18, σώζονται λείψανα κατοίκησης ρωμαϊκών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6433.2).

Β18. ‘Αγιος Δημήτριος: Θέση κοντά στις προηγούμενες, όπου
σώζονται λείψανα κατοίκησης προϊστορικών και ελληνιστικών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6433.2 και 6434.1).

Β5. Πυργάκι (Τσουκράτι): Στην κορυφή του λόφου
σώζονται τα ερείπια πύργου που χρονολογείται στην κλασική εποχή (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6423.8, 6424.7, 6423.6 και 6424.5).

Β6. Καστράκι: Σώζονται στην κορυφή
του λόφου ερείπια οχυρωματικού περιβόλου των ΠΕ χρόνων ως και λείψανα κατοίκησης
νεολιθικών και κλασικών χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6423.8).

Β10. Μαζαρέικα: Στη
θέση αυτή, που βρίσκεται στα βόρεια των Δερβενοχωρίων, πολύ κοντά στα σύνορα με
την Αττική και στα βόρεια του πύργου Τσουκράτι, σώζονται τα ερείπια οικισμού των
κλασικών χρόνων. Η θέση αυτή αποτελούσε το νοτιότερο οχυρό των Βοιωτών και είναι
ο αντίποδας του νοτιότερου οχυρού των Αθηναίων, που είναι η θέση ‘Αγιος
Δημήτριος [Β18] (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6424.5).

Β19. Πάτημα: Στο χαμηλό λόφο
σώζονται λείψανα οχυρωματικού περιβόλου ΠΕ χρόνων (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6423.8).

3. ΠΕΡΙΟΧΗ Γ.
Γ1. Λούτσα Πράθι: Πρόκειται για χαμηλό λόφο
κατοικημένο σε μεγάλη έκταση στην κλασική και ελληνιστική εποχή (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ.
6433.2).

Γ3. Κόκκινη: Αποτελεί τη νοτιότερη από τρεις κλασικές θέσεις που
επικοινωνούσαν μεταξύ τους με τον σωζόμενο αρχαίο δρόμο, όπως προαναφέρθηκε
(Θέσεις Α1 και Α2) – Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.5.
Στη θέση αυτή βρέθηκαν και λείψανα
ΜΕ, ΥΕ, γεωμετρικά και αρχαϊκά (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.5).

Γ11. Κόκκινη
Κοιλάδα: Η θέση αυτή βρίσκεται νότια της θέσης Γ3 και σε πλάτωμα που χωρίζεται
απ’ αυτήν με ρέμα και σώζονται εκεί λείψανα κατοίκησης ΠΕ χρόνων και τμήματα
τοίχων από οχυρωματικούς πιθανότατα περιβόλους (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.5).

Στις θέσεις Γ3 και Γ11 συμπεριλαμβάνεται και το νότιο πέρας του αρχαίου
δρόμου (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.2 και 6433.5) του οποίου η σωζόμενη πορεία
προαναφέρθηκε στις θέσεις Α1 και Α2 (Φ.Χ. Γ.Υ.Σ. 6433.1 και 6433.3).
Στον
πίνακα που επισυνάπτουμε (δύο φύλλα) περιέχονται οι συντεταγμένες των σημείων
που οριοθετούν τις περιοχές Α, Β, Γ (Σημεία 1 – 65) :

ΠΙΝΑΚΑΣ
ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΩΝ

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ – ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
29
13894 -6265 6434.1
30 13224 -7012 6434.1
31 12638 -7421 6433.2
32
12134 -7243 6433.2
33 10691 -7030 6433.2
34 10696 -6524 6433.2
35
11829 -6898 6433.2
36 11905 -6323 6433.2

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ –
ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
38
13593 -2426 6424.5
38Α 13425 -4026 6424.7
39 12853 -4351 6423.8
40
11421 -4459 6423.8
41 11114 -4106 6423.8
42 11069 -3499 6423.8
43
11495 -2888 6423.6
44 12448 -2268 6423.6

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ –
ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
45
11615 -5290 6423,8
46 11723 -5884 6423,8
47 11205 -5549 6423,8
48 22538
-5267 6423,8
49 10104 -4389 6423,8
50 10271 -4899 6423,8
51 9744 -4854
6423,8
52 9782 -4324 6423,8

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ – ΕΛΕΥΣΙΣ Φο =
38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
54
5197 -12008 6433,5
55 4539 -12884 6433,5
56 4240 -12015 6433,5
57 4629
-11140 6433,3
58 5441 -11325 6433,3
59 5507 -10769 6433,3
60 5818 -9758
6433,3
61 4971 -8738 6433,3
62 4543 -8216 6433,1
63 4261 -8507
6433,1
64 4917 -9421 6433,3
65 5129 -11033 6433,3

Κ.Φ.Χ.
1:100000 ΑΘΗΝΑΙ – ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
1
2774 -6680 6432.2
2 3108 -6688 6432.2
3 3677 -7093 6432.2
4 3721
-7638 6432.2
5 3406 -8037 6432.2
6 3068 -7612 6432.2
7 2837 -7132
6432.2

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ – ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
8
2007 -6314 6432.2
9 1558 -5832 6432.2
10 952 -5948 6432.2
11 823
-6394 6432.2
12 1494 -6504 6432.2

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ –
ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
13
-1087 -3487 6422.7
14 422 -3575 6422.8
15 337 -4028 6422.8
16 186
-4193 6422.8
17 -73 -4620 6422.8
18 -458 -4832 6422.7
19 -1256 -4793
6422.7

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ – ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
20
3145 -3327 6422.8
21 3219 -3591 6422.8
22 3114 -3899 6422.8
23 2659
-3993 6422.8
24 2646 -3614 6422.8

Κ.Φ.Χ. 1:100000 ΑΘΗΝΑΙ –
ΕΛΕΥΣΙΣ Φο = 38΄15 Λο = -0’15

—————————————————————————————
α/α
X Ψ Κ.Φ.Χ.
1:5000
—————————————————————————————
25
4722 -10120 6433.3
26 4943 -10718 6433.3
27 4223 -10978 6433.3
28
3916 -10229 6432.4

ΚΝ 5351/1932

Χάρτες – Πατήστε πάνω στις μικρογραφίες,
για να εμφανιστούν οι χάρτες
Παρατηρήσεις Το κείμενο κήρυξης παρατίθεται ως
έχει παρόλο που στις περιοχές Α, Β, και Γ οι αύξοντες αριθμοί των θέσεων δεν
αναγράφονται στη φυσική τους ακολουθία, καθώς και κάποιοι αριθμοί παραλείπονται.
Διόρθωση Σφαλμάτων: ΦΕΚ 203/Β/26-3-1993.
Τελευταία Ενημέρωση 00-00-0000
Αρχαιολογικοί Χώροι και Μνημεία που αντιστοιχούν στο
ΦΕΚ
Ονομασία Νομός Δήμος Διαμέρισμα Οικισμός Θέση Είδος Μνημείου
Αρχαιολογικός χώρος “Μπλετέζας” Πανάκτου
(Δερβενοχώρια)		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Πάνακτον “Μπλετέζα” . Κάτω από τη ΝΔ πλευρά της
ακρόπολης Πανάκτου		 Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος Ι. Μονής Ζωοδόχου Πηγής Πύλης
(Δερβενοχώρια)		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης “Ζωοδόχος Πηγή” Μοναστηριακά Συγκροτήματα
Θρησκευτικοί
Χώροι
Αρχαιολογικός χώρος Κορυνόκαστρου ή Κάστρου Ντελέρα στην Πύλη
(Δερβενοχώρια)		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Κορυνόκαστρο ή Κάστρο Ντελέρα Αρχαιολογικές Θέσεις
Τμήματα Κτιρίου
Αρχαιολογικός χώρος λόφου “Ράχης του Μιχάλη” στο Πάνακτο
(Δερβενοχώρια)- Λείψανα νεολιθικών και πρωτοελλαδικών χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Πάνακτον Λόφος “Ράχη του Μιχάλη”. Βορειοδυτικά αρχαίου
Πανάκτου		 Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος λόφου Καστράκι Σκούρτων (Δερβενοχώρια) –
Ερείπια οχυρωματικού περιβόλου και λείψανα κατοίκησης νεολιθικών και κλασικών
χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων Λόφος Καστράκι Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός χώρος λόφου Λέμφθι Πύλης (Δερβενοχώρια) -Οικισμός
πρωτοελλαδικών χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Λόφος Λέμφθι Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός χώρος λόφου Λούτσα Πράθι Στεφάνης
(Δερβενοχώρια)		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Στεφάνης Λόφος Λούτσα Πράθι Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος λόφου Μαγουλέζα Πανάκτου (Δερβενοχώρια) –
Τμήμα αρχαίου δρόμου		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Πάνακτον Λόφος Μαγουλέζα Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος λόφου Πάτημα Σκούρτων (Δερβενοχώρια) – Λείψανα
οχυρωματικού περιβόλου		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων Λόφος Πάτημα Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος λόφου Προφήτη Ηλία Πύλης
(Δερβενοχώρια)		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Λόφος Προφήτη Ηλία. Βόρεια του
οικισμού		 Αμυντικά Συγκροτήματα
Ιεροί Ναοί
Χριστιανικοί
Θρησκευτικοί Χώροι
Αρχαιολογικός χώρος λόφου Πυργάκι ή Τσουκράτι Σκούρτων
(Δερβενοχώρια) – Ερείπια πύργου κλασικής εποχής		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων Λόφος Πυργάκι ή Τσουκράτι Αμυντικά Συγκροτήματα
Αρχαιολογικές
Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος Πανάκτου (Δερβενοχώρια) Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Πάνακτον Ακροπόλεις
Αμυντικά
Συγκροτήματα
Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος Πύλης (Δερβενοχώρια) όπου σώζεται τμήμα της
αρχαίας οδού επικοινωνίας των πόλεων Πανάκτου, Κορυνοκάστρου και
Κοκκίνης		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος Σκούρτων (Δερβενοχώρια) – Λείψανα
κατοίκησης		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων 350 μ. ανατολικά του ρέματος Μετόχι, 150 μ.
βόρεια του δρόμου		 Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος σπηλιάς “Πυργάκι” στο Πάνακτο (Δερβενοχώρια) –
Λείψανα νεολιθικής κατοίκησης		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Πύλης Πάνακτον Δυτικά του λόφου Μαγουλέζα Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός Χώρος Στεφάνης Ν.Βοιωτίας. Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Στεφάνης Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος στη θέση “Άγιος Δημήτριος” Σκούρτων
(Δερβενοχώρια) – Λείψανα κατοίκησης προϊστορικών και ελληνιστικών
χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων “Άγιος Δημήτριος” Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός χώρος στη θέση “Καψοσπίτι” Σκούρτων (Δερβενοχώρια) –
Λείψανα της Φραγκοκρατίας και Τουρκοκρατίας		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων “Καψοσπίτι” Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος στη θέση “Κόκκινη Κοιλάδα” Στεφάνης
(Δερβενοχώρια)		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Στεφάνης “Κόκκινη Κοιλάδα” Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος στη θέση “Κόκκινη” Στεφάνης
(Δερβενοχώρια)		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Στεφάνης “Κόκκινη” Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος στη θέση “Μαζαρέικα” Σκούρτων (Δερβενοχώρια) –
Ερείπια οικισμού των κλασικών χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων “Μαζαρέικα”. Βόρεια πύργου Τσουκράτι Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός χώρος στη θέση “Στενό” Σκούρτων (Δερβενοχώρια) –
Λείψανα κατοίκησης κλασικών και ελληνιστικών χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων “Στενό”. 650 μ. δυτικά του ρέματος Μετόχι, 72
μ. νότια του χωματόδρομου		 Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος στη θέση Β12 στα Σκούρτα (Δερβενοχώρια) –
Λείψανα και όστρακα της Φραγκοκρατίας		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων Θέση Β12 Αρχαιολογικές Θέσεις
Αρχαιολογικός χώρος στο δυτικό άκρο του οροπεδίου Σκούρτων
(Δερβενοχώρια) – Λείψανα κατοίκησης κλασικών χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων 100 μ. δυτικά του ρέματος Μετόχι, 72 μ. νότια
του δρόμου		 Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός χώρος στο δυτικό τμήμα του οροπεδίου Σκούρτων
(Δερβενοχώρια) – Λείψανα κατοίκησης της ΥΕ περιόδου και των ρωμαϊκών
χρόνω		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός χώρος στο δυτικό τμήμα του οροπεδίου Σκούρτων
(Δερβενοχώρια) – Λείψανα κατοίκησης κλασικών και ελληνιστικών
χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά Σύνολα
Αρχαιολογικός χώρος στο Μετόχι της Παναγίας Σκούρτων
(Δερβενοχώρια) – Λείψανα κατοίκησης ρωμαϊκών χρόνων		 Βοιωτίας Δερβενοχωρίων Σκούρτων Μετόχι της Παναγίας Αρχαιολογικές Θέσεις
Οικιστικά
Σύνολα

Δημοσιεύτηκε στισ
Δημοσιεύτηκε στισ

ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ

Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή
για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω.
Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονταν” πνευματικά
και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η
νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην
έρημο.

Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα
(άζυμο ψωμί
που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς
και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα
χωρίς λάδι.
Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.

Τ΄ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν΄ ο Κρέος,
πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος
τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια

και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια
(Δημοτικός
σατυρικός θρήνος Φθιώτιδας)

Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης
του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα.

Από παλιά η Καθαρή Δευτέρα, πέρασε στην συνείδηση του λαού, σαν μέρα
καθαρμού. Οι βυζαντινοί, την Καθαρή Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση -Απόδοση, και
τελούσαν δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά άσματα, από τα οποία έχουν σωθεί μικρά
μέρη μέχρι στις μέρες μας. «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν
και χαρά και την ευημερίαν».
Το πέταγμα του χαρτααετού,
είναι ένα έθιμο μεταγενέστερο. Κούλουμα
ονομάζεται η καθαροδευτεριάτικη έξοδος στην εξοχή και το πέταγμα του αετού. Οι
χριστιανοί, παρέες παρέες βγαίνουν στην εξοχή, παίρνοντας μαζί τους νηστίσιμα
φαγητά, και το ρίχνουν στην διασκέδαση και τον χορό. Τα κούλουμα από τόπο σε
τόπο γιορτάζονται διαφορετικά, με διάφορες εκδηλώσεις. Παντού όμως επικρατεί
κέφι, χορός και τραγούδι.

Για την ετυμολογία της λέξης κούλουμα υπάρχουν πολλές εκδοχές. Κατά τον
Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη προέρχεται από το
λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος.
Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή
προέρχεται από μια άλλη λατινική λέξη, την λέξη «κόλουμνα» δηλαδή «κολώνα». Κι
αυτό επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα, έγινε στους Στύλους
του Ολυμπίου Διός.

Όποια όμως κι αν είναι η ρίζα της λέξης, απ’ όπου κι αν προέρχεται, τα
κούλουμα είναι μια καλή ευκαιρία για όλους να διασκεδάσουν κοντά στην φύση.[1]

Κούλουμα

Με την ονομασία κούλουμα χαρακτηρίζεται ο υπαίθριος πανηγυρισμός της
«Καθαρής
Δευτέρας».

Δεν έχει εξακριβωθεί η αρχαία προέλευση της εορτής αυτής που αποτελεί
θρησκευτική εορτή κατά την οποία εορτάζεται η αμέσως μετά της Αποκριάς
έναρξη της Τεσσαρακοστής.
Οι γιορτάζοντες τα «Κούλουμα» τρώνε άζυμο άρτο «λαγάνες» ενώ καταναλώνουν κυρίως
νηστίσιμα φαγητά λεγόμενα σαρακοστιανά όπως π.χ. ταραμά, ταραμοσαλάτα,
θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, διάφορα λαχανικά, χαλβά
κ.ά..

Γενικά

Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια και κατ΄ άλλους έχει αθηναϊκή καταγωγή, ενώ
κατ΄ άλλους βυζαντινή. Στην Κωνσταντινούπολη
γιορταζόταν έντονα από πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε ένα από τους επτά λόφους
της πόλης και συγκεκριμένα σ΄ εκείνο του ελληνικότατου οικισμού των
«Ταταούλων».

Στην Αθήνα από πολλές δεκαετίες προ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τα Κούλουμα
γιορταζόταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου οι Αθηναίοι «τρωγόπιναν»
καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του Ήλιου. Οι
περισσότεροι χόρευαν από τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε
δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους «λατέρνας».

Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό
κυρίως τσάμικο γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και
πλήθους κόσμου.

Σήμερα τα Κούλουμα γιορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας μαζί με
το κύριο της ημέρας έθιμο του πετάγματος του «χαρταετού».
Ειδικότερα στην Αθήνα με την ιστορική συνέχεια της παρουσίας του ανώτατου
άρχοντα τονίζεται ιδιαίτερα η λαογραφική αξία του εθίμου αυτού στο Λόφο
του Φιλοπάππου.

Ετυμολογία

Για την ετυμολογία του ονόματος που παραμένει άγνωστη όπως και η αρχή του
εορτασμού υπάρχουν πολλές απόψεις. Κατά μερικούς προήλε από τον αναγραμματισμό
της λατινικής λέξης cumulus που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος,
υποδηλώνοντας έτσι το πολύ “φαγοπότι” με πολύ χορό, ή το τέλος της εορταστικής
περιόδου της αποκριάς. Ειδικότερα όμως ο Α. Καμπούρογλου σημειώνει ότι ο όρος
είναι καθαρά αθηναϊκός και προέρχεται από τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός
που τις αποκαλούσαν στη νεότερη ιστορία οι Αθηναίοι columna, κόλουμνα,
κούλoυμνα, κούλουμα, χωρίς όμως αυτό και να προσδιορίζει την αρχή της εορτής που
πιθανολογείται κατά τη περίοδο της τουρκοκρατίας.Ο ίδιος όμως προσθέτει στις
σημειώσεις του ότι ο λόφος επί του οποίου βρίσκεται το Θησείο ονομάζονταν στην
αρχή της εποχής του Όθωνα “τριανταδυό κολώνες”.
Χαρακτηριστικό επίσης είναι
ότι στα τούρκικα η γιορτή ονομάζεται «Μπακλά χουράν» από τη λέξη «μπακλά» που
σημαίνει κουκιά.