Η χαμένη ευκαιρία για τη λύση του ασφαλιστικού

Αρχικά θα πρέπει να αναρωτηθούμε ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν το ασφαλιστικό μας πρόβλημα. Θα σταθούμε στα βασικότερα από αυτά που αποτελούν, άλλωστε, το 90% του προβλήματος. Πρόκειται για:

• Την πολύπλοκη δομή, που είναι αποτέλεσμα πολιτικών παρεμβάσεων υπέρ συγκεκριμένων ομάδων και εις βάρος των υπολοίπων, με συνέπεια την ευνοιοκρατία, την πολυνομία και την άνιση μεταχείριση.
• Την απλόχερη διανομή παροχών (πριν την καταιγίδα των μειώσεων) που δεν ήταν αντίστοιχες των καταβαλλόμενων εισφορών, με αποτέλεσμα την ουσιαστική υπονόμευση της βιωσιμότητας των συντάξεων.

Η κυβέρνηση προσπάθησε με το νέο ασφαλιστικό να δώσει μιαν απάντηση στα παραπάνω προβλήματα. Το βασικότερο μέτρο που έλαβε ήταν η δημιουργία ενός ενιαίου φορέα κοινωνικής ασφάλισης (ΕΦΚΑ) που στόχο έχει να απλοποιήσει την πολύπλοκη δομή των ταμείων. Ο ΕΦΚΑ αποτελεί μία σοβαρή προσπάθεια, που όμως δεν είναι ολοκληρωμένη, αφού εξακολουθούν να υπάρχουν ανισότητες και διαφοροποιήσεις (επικουρική ασφάλιση, εφάπαξ κ.λπ.). Ο νέος νόμος προτείνει λύση και για το δεύτερο πρόβλημα, της αναντιστοιχίας δηλαδή των εισφορών που καταβάλλονται με τις παροχές που διανέμονται. Κι εκεί, όμως, η προσπάθεια της κυβέρνησης δεν δίνει τη λύση που θα περιμέναμε, και αυτό είναι το ζήτημα στο οποίο θα επικεντρωθούμε σε αυτό το άρθρο.Για να το κάνουμε, πρέπει αρχικά να απαντήσουμε σε δύο ερωτήματα:

• Ποιες παροχές σύνταξης προβλέπει ο νέος νόμος;
• Πώς συγκρίνονται αυτές με τις παροχές του παλαιού συστήματος;

Ο νέος νόμος προβλέπει Εθνική Σύνταξη για όλους τους ασφαλισμένους, η οποία ανέρχεται σε €384 το μήνα. Προβλέπει επίσης και «αναλογική σύνταξη», η οποία υπολογίζεται ανάλογα με τα έτη ασφάλισης και τις συντάξιμες αποδοχές του ασφαλισμένου.Οι συντάξιμες αποδοχές διαφοροποιούνται σε σχέση με προηγούμενες ρυθμίσεις. Για τον υπολογισμό τους λαμβάνεται πλέον υπόψιν ο μέσος όρος των μηνιαίων αποδοχών του ασφαλισμένου καθ’ όλη τη διάρκεια του ασφαλιστικού του βίου.Ο μέσος αυτός όρος υπολογίζεται ως το πηλίκο της διαίρεσης του συνόλου των μηνιαίων αποδοχών δια του συνολικού χρόνου ασφάλισής του ατόμου. Ως σύνολο μηνιαίων αποδοχών που έλαβε ο ασφαλισμένος νοείται το άθροισμα των μηνιαίων αποδοχών που υπόκεινται σε εισφορές, καθ’ όλη τη διάρκεια του ασφαλιστικού του βίου. Προκειμένου να ακολουθηθεί κατά γράμμα η νέα ρύθμιση, θα πρέπει να υπάρχουν καταγεγραμμένες όλες οι μηνιαίες αποδοχές για όλη την διάρκεια της ασφαλισμένης εργασίας του κάθε ασφαλισμένου.To σύνολο των αποδοχών για κάθε ημερολογιακό έτος θα προσαυξάνεται με τον Δείκτη της Ετήσιας Μεταβολής Μισθών που εκδίδει η Ελληνική Στατιστική Αρχή, και θα τηρούνται τα εκάστοτε ανώτατα όρια συνταξίμων αποδοχών.Από τα αναφερόμενα στον νέο νόμο γίνεται αντιληπτό ότι για τους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα που λαμβάνουν 14 μηνιαίους μισθούς τον χρόνο, ως “συντάξιμες μηνιαίες αποδοχές” θα εννοείται το σύνολο του έτους διαιρούμενο δια του 12. Επίσης, λαμβάνονται υπόψη και κλασματικές περιπτώσεις (τμήματα μηνών), αν υπάρχουν.Για όσους είναι εξοικειωμένοι με τους μαθηματικούς τύπους, παραθέτουμε τον υπολογισμό σε τέτοια μορφή:Έστω ασφαλισμένος που εργάστηκε και ασφαλίστηκε από το έτος a έως το έτος z.Έστω S(t) οι ετήσιες αποδοχές του για το έτος t.Έστω f(t) ο Δείκτης αύξησης μισθών κατά το έτος t.Έστω Sm το σύνολο όλων των μηνών ασφάλισης για όλη την διάρκεια ασφάλισης.Τότε PMS = Το ποσό των συντάξιμων μηνιαίων αποδοχών όπως προκύπτει από τα παραπάνω.Ο μαθηματικός τύπος που περιγράφει επακριβώς αυτό τον υπολογισμό είναι ο παρακάτω:

Ο νέος τρόπος υπολογισμού των συντάξιμων αποδοχών επί του συνόλου των αποδοχών ολόκληρης της θητείας θα έχει ως αποτέλεσμα την αποκατάσταση της ίσης μεταχείρισης μεταξύ χαμηλόμισθων και υψηλόμισθων από το συνταξιοδοτικό σύστημα.Ο παλιός τρόπος υπολογισμού των συνταξίμων αποδοχών βασιζόταν στις μέσες αποδοχές των τελευταίων ετών πριν την συνταξιοδότηση (άλλοτε 5 και άλλοτε 10) ή και σε κάποιες περιπτώσεις (π.χ. δημόσιο) του τελευταίου μήνα. Αυτό προκαλούσε μία αδικία, αφού ευνοούσε τους υψηλόμισθους ασφαλισμένους σε αντίθεση με τους χαμηλόμισθους. Αυτό συνέβαινε επειδή ο υπολογισμός της σύνταξης με βάση τον τελικό μισθό κατέληγε σε μία σχέση παροχής-εισφορών που ήταν πιο ευνοϊκή για τους υψηλόμισθους σε σχέση με αυτή των χαμηλόμισθων. Κατά το παρελθόν, που το μέγιστο όριο συντάξιμων αποδοχών ήταν στο επίπεδο των 2.400 ευρώ, η παραπάνω διαφοροποίηση είχε περιορισμένη σημασία. Τελευταία όμως το μέγιστο όριο ανέβηκε κοντά στις 6.000 ευρώ (αποτέλεσμα της αγωνίας για είσπραξη περισσότερων εισφορών) με αποτέλεσμα να δημιουργείται πραγματικό θέμα άνισης μεταχείρισης μεταξύ υψηλόμισθων και χαμηλόμισθων.Ουσιαστικά, με τον νέο τρόπο υπολογισμού αναμένεται ότι δεν θα υπάρξει καμία διαφοροποίηση ως προς τον τελικό υπολογισμό των συντάξιμων αποδοχών για την μεγάλη μάζα των ασφαλισμένων στην οποία ανήκουν όσοι έχουν μία μέτρια καριέρα και η εξέλιξη των αποδοχών τους ακολουθεί μία μέση πορεία. Δηλαδή, αυτοί που οι αποδοχές τους εξελίσσονται ακολουθώντας από πολύ κοντά τον Δείκτη της Ετήσιας Μεταβολής Μισθών που εκδίδει η Ελληνική Στατιστική Αρχή. Άρα, για τις κατηγορίες αυτές –που είναι η συντριπτική πλειοψηφία των ασφαλισμένων– δεν αναμένεται να υπάρξει ουσιώδης διαφορά ως προς το ύψος των συντάξιμων αποδοχών με τον νέο νόμο και, ουσιαστικά, οι συντάξιμες αποδοχές τους που υπολογίζονται με την παραπάνω μέθοδο δεν θα διαφέρουν πολύ από τον τελικό μισθό τους.

Ποιο θα είναι όμως το ύψος των παροχών για όσους θα συνταξιοδοτηθούν με τις νέες διατάξεις; Για να το υπολογίσουμε θα πρέπει να συγκρίνουμε τα ποσοστά αναπλήρωσης του προηγούμενου και του νέου καθεστώτος. Ποσοστό αναπλήρωσης (replacement rate) ονομάζεται το πηλίκο της διαίρεσης της σύνταξης προς τις αποδοχές του ατόμου.Για τη σύγκριση αξιοποιούμε ένα σημαντικό κείμενο-έρευνα του ΟΟΣΑ για τις συντάξεις του έτους 2013, το «Pensions at a Glance, 2013, OECD and G20 indicatorsΔιαβάστε το εδώ». Στο κείμενο αυτό υπάρχει ο παρακάτω πίνακας, που αφορά τα μικτά (προ φόρων) ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων το 2013 για όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ και άλλες. Ο πίνακας παρουσιάζει τις επιδόσεις κάθε χώρας ξεχωριστά για τις παροχές:

• Του κρατικού συνταξιοδοτικού συστήματος
• Του υποχρεωτικού ιδιωτικού συστήματος συντάξεων, όπου υπάρχει 
• Του προαιρετικού ιδιωτικού, όπου υπάρχει

Τα ποσοστά αναπλήρωσης παρουσιάζονται για 3 κατηγορίες ασφαλισμένων:

• Για αυτούς που αμείβονται με το μέσο επίπεδο αποδοχών (μέσοι)
• Για αυτούς που αμείβονται με χαμηλές αποδοχές (50% του μέσου επιπέδου) (χαμηλόμισθοι)
• Για αυτούς που αμείβονται με υψηλές αποδοχές 150% του μέσου επιπέδου) (υψηλόμισθοι)

Ποσοστά αναπλήρωσης προ φόρων για τις συντάξεις του δημοσίου (Δημ.), τις υποχρεωτικές ιδιωτικές (Υπ.Ιδ.) και τις προαιρετικές ιδιωτικές (Πρ.Ιδ.), 2013

	Δημ.	Δημ.	Δημ.	Υπ.Ιδ.	Υπ.Ιδ.	Υπ.Ιδ.	Πρ.Ιδ.	Πρ.Ιδ.	Πρ.Ιδ.
	Χαμηλόμισθοι	Μέσοι	Υψηλόμισθοι	Χαμηλόμισθοι	Μέσοι	Υψηλόμισθοι	Χαμηλόμισθοι	Μέσοι	Υψηλόμισθοι
Αυστρία	76,6	76,6	74
Βέλγιο	58,2	41	30,2				15,1	15,1	11,2
Τσεχία	71,8	43,5	34,1				39,2	39,2	39,2
Δανία	68	30,6	18,1	52,6	47,9	46,4
Εσθονία	40,4	27,4	23	24,8	24,8	24,8
Φινλανδία	64,1	54,8	54,8
Γαλλία	64,8	58,8	47,5
Γερμανία	42	42	42				16	16	16
Ελλάδα	75,4	53,9	46,7
Ουγγαρία	73,6	73,6	73,6
Ιρλανδία	73,4	36,7	24,5				43	43	43
Ιταλία	71,2	71,2	71,2
Λουξεμβούργο	77,7	56,4	53
Ολλανδία	59,1	29,5	19,7	35,3	61,1	69,7
Πολωνία	24,5	24,5	24,5	24,3	24,3	24,3
Πορτογαλία	67,5	54,7	54,1
Σλοβακία	45,9	37,6	35,1	28,3	28,3	28,3
Σλοβενία	62	39,2	36,7
Ισπανία	73,9	73,9	73,9
Σουηδία	48,6	33,9	25,7	21,7	21,7	42,2
Ην. Βασίλειο	55,2	32,6	22,5				34,5	34,5	34,5
Νορβηγία	57,9	45,7	34,3	5,5	6,8	7,2	8,3	11,3	16,5
Ελβετία	49,3	32	21,4	14,9	23,1	15,4
Τουρκία	73,5	64,5	64,5
Αυστραλία	52,4	13,6	0,6	38,7	38,7	38,7
Βραζιλία	55,4	57,5	61,7
Καναδάς	63,1	39,2	26,1				33,9	33,9	33,9
Κίνα	97,9	77,9	71,2
Ινδία	75,6	55,8	49,2
Ιαπωνία	49,8	35,6	30,8
Κορέα	59,2	39,6	29,2
Μεξικό	30,7	3,8	2,5	24,7	24,7	24,7
Νέα Ζηλανδία	81,1	40,6	27				14,1	14,1	14,1
Ρωσία	30,6	30,6	30,6	17,3	17,3	17,3
ΗΠΑ	49,5	38,3	33,4				37,8	37,8	37,8

Σημειώνουμε ότι στην Ελλάδα, τα ποσοστά αναπλήρωσης άλλαξαν δραματικά από το 2010 μέχρι το 2013, σαν αποτέλεσμα των διαδοχικών μειώσεων των συντάξεων. Ο παρακάτω πίνακας βοηθά στη σύγκριση:

	Χαμηλά Εισοδήματα	Μεσαία Εισοδήματα	Υψηλά Εισοδήματα
2009	113,6%	110,8%	106,7%
2013	75,4%	53,9%	46,7%

Οι δείκτες αυτοί αφορούν το σύνολο κύριας και επικουρικής σύνταξης για την Ελλάδα. Αν επιχειρήσουμε να διαχωρίσουμε την κύρια και την επικουρική σύνταξη, θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε το θέμα ως εξής:

• Το 2009 το 85% αφορούσε την αναπλήρωση της κύριας σύνταξης και άλλο 25% την αναπλήρωση της επικουρικής (σύνολο 110%).
• Το 2013 η αναπλήρωση της επικουρικής έχει κατέβει, λόγω των μειώσεων, στο 15% και το υπόλοιπο ποσό αφορά την κύρια σύνταξη.

Στην σελίδα 260 του κειμένου του ΟΟΣΑ υπάρχει ειδική αναφορά στην Ελλάδα, όπου αναφέρεται ότι το μέσο επίπεδο ετήσιων αποδοχών για το 2013 θεωρείται ίσο με €20.100.Μέσες μηνιαίες αποδοχές μισθωτού = 20.100 ÷ 12 = €1.675 το μήνα.Το ποσοστό αναπλήρωσης που λαμβάνουν οι μισθωτοί του μέσου εισοδήματος από το υπάρχον σύστημα, λαμβανομένων υπόψη των μειώσεων που έχουν νομοθετηθεί = 53,9% όπως προκύπτει από τον πίνακα του ΟΟΣΑ και περιλαμβάνει κύρια και επικουρική σύνταξη.Με τον νέο νόμο, συγκεκριμένα με βάση τον πίνακα του άρθρου 8 του ν.4387/2016Το ΦΕΚ του νόμου, τα νούμερα είναι ως εξής:Ποσοστό αναπλήρωσης από Εθνική Σύνταξη = €384/€1.675 = 22,9%Ποσοστό αναπλήρωσης από αναλογική σύνταξη με 42 έτη υπηρεσίας = 46,8%Συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης= 22,9% + 46,8% +15% (επικουρική) = 84,7%.

Όσον αφορά τους χαμηλόμισθους με €837 το μήνα (50% του μέσου όρου), με το υπάρχον σύστημα το ποσοστό αναπλήρωσης που λαμβάνουν, λαμβανομένων υπόψη των μειώσεων που έχουν νομοθετηθεί = 75,4%Με τον νέο νόμο, τα νούμερα είναι:Ποσοστό αναπλήρωσης από Εθνική Σύνταξη = €384/€837 = 45,9%Ποσοστό αναπλήρωσης από αναλογική σύνταξη με 42 έτη υπηρεσίας = 46,8% από τον πίνακα του άρθρου 8 του ν.4387/2016.Συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης = 45,9% + 46,8% +15% (επικουρική) = 107,7%.

Σε σχέση με τους υψηλόμισθους που λαμβάνουν €2.512 το μήνα (150% του μέσου όρου), το ποσοστό αναπλήρωσης από το υπάρχον σύστημα, λαμβανομένων υπόψη των μειώσεων που έχουν νομοθετηθεί = 46,7%Με το νέο σύστημα, οι υπολογισμοί είναι:Ποσοστό αναπλήρωσης από Εθνική Σύνταξη = €384/€2.512 = 15,3%Ποσοστό αναπλήρωσης από αναλογική σύνταξη με 42 έτη υπηρεσίας = 46,8% από τον πίνακα του άρθρου 8 του ν.4387/2016.Συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης = 15,3% + 46,8% +15% (επικουρική) = 77,1%.

Παρακάτω εμφανίζονται τα ποσοστά αναπλήρωσης που ισχύουν για όσους έχουν ήδη βγει στη σύνταξη, από τη μελέτη του ΟΟΣΑ. Ο διαχωρισμός σε κύρια και επικουρική είναι δική μας προσέγγιση:

	Χαμηλά Εισοδήματα	Μεσαία Εισοδήματα	Υψηλά Εισοδήματα
Κύρια Σύνταξη	60,4%	38,9%	31,7%
Επικουρικη Σύνταξη	15%	15%	15%
Σύνολο προ νέου νόμου	75,4%	53,9%	46,7%

Ο παρακάτω πίνακας περιλαμβάνει τα ποσοστά αναπλήρωσης όπως διαμορφώνονται με τον νέο νόμο, με την παραδοχή ότι η επικουρική θα μείνει στα ίδια επίπεδα με αυτά του προηγούμενου πίνακα:

	Χαμηλά Εισοδήματα	Μεσαία Εισοδήματα	Υψηλά Εισοδήματα
Εθνική Σύνταξη	45,9%	22,9%	15,3%
Αναλογική Σύνταξη	46,8%	46,8%	46,8%
Επικουρική Σύνταξη	15%	15%	15%
Σύνολο με τον νέο νόμο	107,7%	84,7%	77,1%

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πολύ ξεκάθαρα ότι ο νόμος Κατρούγκαλου θα έχει σαν αποτέλεσμα τη δραστική αύξηση των νέων συντάξεων, με εξαίρεση ισως μια μικρή κατηγορία υψηλά αμειβόμενων μισθωτών. Όμως, τα οικονομικά του συνταξιοδοτικού συστήματος όχι μόνο δεν συνηγορούν σε σκέψεις για αύξηση παροχών, αλλά δύσκολα θα μπορέσουν να αποφύγουν την μείωση παροχών. Αν υπάρχει πλεόνασμα για να αυξηθούν οι παροχές των επόμενων γενεών συνταξιούχων, τότε γιατί περικόπτουμε το ΕΚΑΣ σήμερα; Τα ουσιαστικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν είναι τα εξής:

• Πώς είναι δυνατό να δείχνουν οι αναλογιστικές μελέτες του υπουργείου ότι μειώνεται το κόστος των συντάξεων για τα επόμενα χρόνια, ενώ είναι φανερό ότι κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από τον νέο νόμο, κάθε άλλο μάλιστα, προκύπτει αύξηση κόστους;
• Πώς είναι δυνατόν η Ελλάδα να δίνει τις υψηλότερες συντάξεις μεταξύ των χωρών της ΕΕ (στους συνταξιούχους που θα βγουν με τον νέο νόμο), με βάση το ποσοστό αναπλήρωσης, και να έχει απαίτηση να χρηματοδοτούν οι άλλες χώρες τις συντάξεις αυτές;

Ένα σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να τονιστεί αφορά στην προοπτική βιωσιμότητας του συνταξιοδοτικού μας συστήματος, ακόμη και μετά από αυτήν τη θορυβώδη, “δήθεν” μεταρρύθμιση.Είναι απόλυτα διαπιστωμένο ότι ένα καθαρά διανεμητικό συνταξιοδοτικό σύστημα –κατά το οποίο ό,τι χρήματα μπαίνουν στα ταμεία χρησιμοποιούνται για να πληρωθούν οι συντάξεις– δεν έχει προοπτική επιβίωσης. Όταν ένα τέτοιο σύστημα φτάσει σε φάση ωρίμανσης, όπως το δικό μας, τότε ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι δεν υπάρχει περίπτωση να διασφαλιστεί η καταβολή των παροχών. Αυτό κύρια συμβαίνει γιατί δεν είναι δυνατό να ευρεθούν οι πόροι που θα απαιτούνταν για να γίνει αυτό.Όσοι δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν αυτήν την απλή πραγματικότητα νομίζουν ότι έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν είτε τη μείωση των παροχών, είτε την αύξηση των εσόδων από τις εισφορές. Αυτό φαίνεται ότι πιστεύει και ο σημερινός υπουργός, που δηλώνει ευθαρσώς ότι μπροστά σε αυτά τα ενδεχόμενα, ως συνεπής αριστερός δεν μπορεί παρά να επιλέξει την αύξηση των εισφορών. Δυστυχώς, δεν είναι έτσι τα πράγματα. Σε μία χειμαζόμενη οικονομία δεν είναι δυνατόν να ευρεθούν οι πόροι που χρειάζονται για να καλυφθούν οι τρέχουσες παροχές συντάξεων.Πώς θα μπορούσαν όμως να στηριχθούν οι παροχές; Ένα ζήτημα που χρήζει ξεχωριστής διερεύνησης είναι αυτό των αποθεματοποιημένων κεφαλαίων, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να στηρίξουν τις παροχές. Όμως, αυτά δεν υπάρχουν αφού οι πολιτικές και οι συνδικαλιστικές ηγεσίες των τελευταίων δεκαετιών αποφάσισαν ότι δεν επιθυμούν τη συμβολή ενός κεφαλαιοποιητικού παράγοντα στο ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα.