Στα δίχτυα της Στάζι: Eλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία [εικόνες]
Ένα νέο βιβλίο αποκαλύπτει τις περιπέτειες των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων που είτε στοχοποιήθηκαν είτε συνεργάστηκαν με την ισχυρή μυστική αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας.
Ο Στράτος Δορδανάς, Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, και ο Βάιος Καλογρηάς, επιστημονικός συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο του Μάιντς, συνέλεξαν προσωπικές μαρτυρίες και ερεύνησαν τα αρχεία της Στάζι που αφορούν τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες που βρέθηκαν στη ΛΔΓ με το τέλος του Εμφυλίου. Η μελέτη τους με τίτλο Στα δίχτυα της Στάζι: Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Γερμανία θα κυκλοφορήσει στις 8 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Η λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει τη Γερμανία διχοτομημένη. Αρχικά, την ασφάλεια της κατεχόμενης από το Κόκκινο Στρατό Ανατολικής Γερμανίας και την οργάνωση ενός μυστικού δικτύου έμπιστων πληροφοριοδοτών που θα παρείχαν πληροφορίες για «όλα όσα θα έπρεπε να γνωρίζουν και όλα όσα θα άξιζαν να καταγραφούν» αναλαμβάνουν οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες.
Τον Δεκέμβριο του 1948 δημιουργείται η «Κεντρική Υπηρεσία για την προστασία της Λαϊκής Οικονομίας στη ΛΔΓ» που θα γίνει «η ασπίδα και το σπαθί του κόμματος για την υπεράσπιση της δικτατορίας του προλεταριάτου». Η Στάζι, που αργότερα θα μετονομαστεί σε υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας, θα μετατραπεί σε έναν μηχανισμό παρακολούθησης, καταστολής και δικαστικής δίωξης.
Σύντομα η Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας θα είναι το πιο αστυνομοκρατούμενο κράτος στην Ευρώπη. Αυτό δεν είναι υπερβολή, όταν κατέρρευσε το Τείχος του Βερολίνου, εξέλιξη που αιφνιδίασε την άψογα πληροφορημένη Στάζι, στο αρχηγείο της βρέθηκαν φάκελλοι που αφορούσαν 6 εκατομμύρια Ανατολικογερμανούς και 2 εκατομμύρια Δυτικογερμανούς πολίτες.
Υπάλληλος τακτοποιεί καρτέλες της μυστικής αστυνομίας της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, Βερολίνο, 2002. Ήταν η εποχή που ο Κολ προσπαθούσε να σταματήσει τη δημοσιοποίηση του φακέλου που είχε συντάξει η Στάζι για αυτόν. Φωτογραφία: AP Photo/ Jan Bauer
Σε αυτό το ζοφερό καφκικό σκηνικό βρέθηκαν οι ηττημένοι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου καθώς και αρκετά παιδιά από τις ανταρτοκρατούμενες περιοχές. Ενώ το εξόριστο ΚΚΕ, διάσπαρτο σε όλα τα κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας, σπαρασσόταν από εσωτερικές διαμάχες και διασπάσεις, πολλοί Έλληνες πρόσφυγες στη ΓΛΔ, ένα κράτος που η πατρίδα τους δεν αναγνώριζε, είτε βρισκόταν κάτω από παρακολούθηση είτε δεχόταν προτάσεις να συνεργαστούν με τη Στάζι καταδίδοντας συντρόφους τους στο κόμμα, συναδέρφους στον εργασιακό χώρο ή ακόμα και γείτονες τους ώστε να συμβάλουν «στην προστασία του σοσιαλιστικού κράτους».
Η αίθουσα κηδειών στην πολιτική φυλακή Hohenschoenhausen, σήμερα μνημείο και μουσείο, Βερολίνο. Από το 1951 έως το 1989, η Στάζι χρησιμοποίησε τη φυλακή ως βασικό κέντρο κράτησης για τους αποκαλούμενους πολιτικούς εχθρούς της ΛΔΓ. Φωτογραφία: AP Photo/Franka Bruns
Δέκα ήταν όλοι και όλοι οι Έλληνες που στρατολογήθηκαν από τη Στάζι. Στα αρχεία του κάποτε πανίσχυρου υπουργείου Κρατικής Ασφάλειας υπάρχουν τα βιογραφικά τους μαζί με φωτογραφίες, τους λόγους στρατολόγησης τους και τις αναφορές που υπέβαλαν.
Το παράδειγμα της αναφοράς των κινήσεων ενός Έλληνα τυπογράφου που θεωρούνταν ύποπτος επειδή κατηγόρησε την ηγεσία του ΚΚΕ ως φερέφωνο της ΕΣΣΔ και συμπαθούσε τις ιδέες του Μάο είναι χαρακτηριστικό:
18.20. Έφυγε πάλι από το σπίτι. Λίγο πριν κοίταξε το γραμματοκιβώτιο του.
Περπατώντας αργά, έφτασε στο υποδηματοποιείο «Κέντρο» στο [διαγραμμένη λέξη], είδε τις βιτρίνες του καταστήματος και επέστρεψε στο διαμέρισμα του.
19.36. Έφυγε εκ νέου από το διαμέρισμα του και πήγε [διαγραμμένη λέξη]. Αυτή τη φορά πήρε το δρόμο μέσα από το πάρκο των νεόκτιστων εγκαταστάσεων.
19.45. Έφτασε στο σπίτι.
Προηγουμένως μίλησε στο θυροτηλέφωνο με [διαγραμμένη λέξη] και είπε «Άνοιξε λίγο, σε παρακαλώ».
Σε ποιο διαμέρισμα πήγε στη συνέχεια δεν στάθηκε δυνατό να εξακριβωθεί λόγω των συνωμοτικών κανόνων.
Δύο φάκελοι της Στάζι. Περιέχουν οδηγίες προς τους συνοριοφύλακες να πυροβολούν όποιον προσπαθεί να διαφύγει από το Τείχος του Βερολίνου. Φωτογραφία: AP Photo/Jens Meyer
Από αυτούς τους δέκα ανεπίσημους συνεργάτες, καταδότες μερικής απασχόλησης –οι συγγραφείς της μελέτης αναφέρουν μόνο με τα αρχικά τους– ο μοναδικός γνωστός είναι ο Σ.Κ., ο πράκτορας με το ψευδώνυμο Rocco.
Ο «έξυπνος και μορφωμένος» Σ.Κ., με εμπορικές δραστηριότητες τόσο στην Ανατολική όσο και στη Δυτική Γερμανία, ήταν ιδιοκτήτης της εταιρείας Integra και συνέταιρος στην εταιρεία Intracom. Υπήρξε ανεπίσημος πληροφοριοδότης της Στάζι μεταξύ 1962 και 1965 και τη δεκαετία του ’80. Ενώ δραστηριοποιούνταν επιχειρηματικά στην Ελλάδα, συνεργαζόταν και με την Ανατολική Γερμανία γιατί η συνεργασία αυτή σταθεροποιούσε την οικονομική του βάση. Σύμφωνα πάντα με τα αρχεία, από το 1985 έως το 1989 ο Σ.Κ. με τα κωδικά ονόματα Kaskade και Krokus διοχέτευε πληροφορίες στη Στάζι σχετικά με ζητήματα της ελληνικής εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, ενώ πρόσφερε χρηματικά ποσά σε αξιωματούχους της ελληνικής κυβέρνησης, όπως τον γενικό διευθυντή του ΟΤΕ και πρώην αξιωματικό της ΚΥΠ Θ.Τ. καθώς και τον διευθυντή του πολιτικού γραφείου του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου και υπεύθυνο για την ΚΥΠ. Η Στάζι αναφέρει ότι ο συγκεκριμένος πληροφοριοδότης δεν είχε ιδεολογικά κίνητρα και αποκλειστικός του στόχος ήταν η προάσπιση των οικονομικών του συμφερόντων.
Αυτή είναι και η μοναδική αναφορά σε συνεργάτη της Στάζι που απασχόλησε τα δημοσιογραφικά γραφεία. Η υπόλοιπη μελέτη δεν ασχολείται με επώνυμους αλλά με το πλήθος των ανώνυμων που έγιναν είτε θύτες είτε θύματα μίας υπηρεσίας που αριθμούσε 91.016 υπαλλήλους ως «συνεργάτες πλήρους απασχόλησης» και περίπου 174.000 «ανεπίσημους συνεργάτες».
Σάκοι με κατεστραμμένα έγγραφα της Στάζι που οι ερευνητές προσπαθούν να ανασυνθέσουν στο γραφείο της BStU. Φωτογραφία: AP Photo/Jens Meyer
Οι συγγραφείς της μελέτης δεν μοιράζουν κατηγορητήρια ούτε δικαιολογητικά. Όπως σε όλες τις περιπτώσεις η Στάζι στρατολόγησε πληροφοριοδότες από τη δεξαμενή των πολιτικών προσφύγων από την Ελλάδα για να ελέγχει τον συγκεκριμένο πληθυσμό. Κάποιοι δέχτηκαν ως συνεπείς κομμουνιστές, κάποιοι υποτάχθηκαν από φόβο και κάποιοι διέκριναν την προοπτική του προσωπικού τους πλουτισμού. Έτσι απλά με τη συνεργασία ή τη σιωπή τους συνέβαλαν στην εμπέδωση ενός συστήματος κυριαρχίας και ελέγχου κάθε πτυχής της καθημερινής ζωής. Και μάλιστα στο όνομα μίας πιο ελεύθερης και πιο δίκαιης κοινωνίας.
Κέρδος online 25/10/2018 9:45