Το Πάνακτο ήταν σημαντικό αρχαίο Αθηναϊκό
οχυρό στην περιοχή της δυτικής Πάρνηθας. Έλεγχε μία
από τις κύριες ορεινές διαβάσεις από την Αττική προς τη Βοιωτία. Την περίοδο
του Πελοποννησιακού
πολέμου, στη φάση του Αρχιδάμειου πολέμου, καταλήφθηκε από τους Σπαρτιάτες
και τους Βοιωτούς, αλλά
επιστράφηκε στους Αθηναίους το
421 π.Χ. καθώς ήταν ένας από τους βασικούς όρους της ειρήνης του Νικία. [1]

Για τη θέση του υπήρξε διαμάχη μεταξύ των ιστορικών. Μία άποψη το συνδέει με
το Γυφτόκαστρο που διασώζεται σε καλή κατάσταση στην περιοχή των Ελευθερών,
αλλά η επικρατέστερη άποψη το τοποθετεί στην περιοχή του οροπεδίου των Δερβενοχωρίων
ανάμεσα στα χωριά Πάνακτο
και Πράσινο.
[2] Σε
ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή των Δερβενοχωρίων, κοντά στο χωριό Πράσινο, τη
δεκαετία του 1980 βρέθηκε επιγραφή που ταυτίζει το αρχαίο φρούριο με τη θέση
αυτή, δίνοντας λύση στη διαμάχη. [3]