Η Εταιρεία Συγγραφέων, ο Κούντερα και μια παραχάραξη

Ηλίας Κανέλλης

Τετάρτη, 12 Ιουλίου 2023 15:54 

Φωτογραφία αρχείου

Αύγουστος 1968, Πράγα, Τσεχοσλοβακία. Διαδηλωτές πυρπολούν σοβιετικό τανκ, μετά την εισβολή ρωσικών στρατευμάτων με στόχο την κατάπνιξη της Άνοιξης της Πράγας, της προσπάθειας δηλαδή φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Τσεχοσλοβακία.

Λίγο μετά την ανακοίνωση του θανάτου του Μίλαν Κούντερα, η Εταιρεία Συγγραφέων εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία «εκφράζει, μαζί με αμέτρητους αναγνώστες διαφόρων ηλικιών, τη βαθύτατη θλίψη της για τον θάνατό του».

Η ανακοίνωση του πιο μεγάλου λογοτεχνικού σωματείου της χώρας δεν παραλείπει να σημειώσει ότι «με τα μυθιστορήματα και τα δοκίμιά του, ο Κούντερα –που υπήρξε και επίτιμο μέλος της Εταιρείας μας– υπηρέτησε με πάθος τις ιδέες του Διαφωτισμού και της ανθρώπινης ελευθερίας. Γεννημένος στην Τσεχία το 1929 ήρθε σε ρήξη με το καθεστώς της χώρας του και κατέφυγε το 1975 στη Γαλλία, όπου έκτοτε έζησε, αποκτώντας τη γαλλική υπηκοότητα. Βιβλία του, όπως τα εμβληματικά “Το Αστείο”, “Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι” και “Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης”, αποτέλεσαν για αρκετές γενιές παραδειγματικά πρότυπα ζωής για την αντίσταση κατά του αυταρχισμού, για τη διακωμώδηση ως πράξη αντίθεσης προς τον συντηρητισμό, για την απελευθερωτική δύναμη του έρωτα».

Ολόσωστα όλα. Αλλά γιατί από την ανακοίνωση λείπει κάτι ουσιώδες, κάτι που μετατρέπει ένα επικήδειο κείμενο σε στρεψόδικη αναφορά στον τεθνεώτα, κάτι που ουσιαστικά αφαιρεί τη βασική ιδιότητα και του Κούντερα και της λογοτεχνίας του.

Κι αυτό το κάτι είναι η αποφυγή αναφοράς στον κομμουνισμό.

Ο κομμουνισμός ήταν αυτό που είχε φιμώσει τον Κούντερα, όταν ζούσε στην Τσεχοσλοβακία και μαχόταν για τον Διαφωτισμό και την ανθρώπινη ελευθερία. Λόγω της ανελευθερίας του κομμουνιστικού καθεστώτος έφυγε από την Πράγα για το Παρίσι (αν και είχε ελπίσει ότι το καθεστώς μεταρρυθμίζεται, στο τέλος το πήρε απόφαση: δεν μεταρρυθμιζόταν, μόνο ανατρεπόταν).

Η αντίσταση κατά του αυταρχισμού, που αναφέρει η ανακοίνωση, δεν ήταν γενικώς μια φιλοσοφική αντίσταση εναντίον κάθε αυταρχισμού. Ήταν η αντίσταση ενός φιμωμένου ανθρώπου κατά του κομμουνιστικού αυταρχισμού. Η διακωμώδηση δεν είναι απλώς πράξη αντίθεσης στον συντηρητισμό, είναι πράξη αντίθεσης στην εξουσία και ιδίως στην αυταρχική εξουσία. Τα βιβλία του, το Αστείο, Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι, Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης δεν είναι φανταστικές πλοκές για φανταστικές δυστοπίες, αλλά λογοτεχνία για το κομμουνιστικό καθεστώς και τις πρακτικές του που ζούσαν εφιαλτικά οι πολίτες στη χώρα του – και τις έζησε κι ο ίδιος.

Γιατί άραγε οι έλληνες συγγραφείς αδυνατούν να μιλήσουν για τον κομμουνισμό, για τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που εξέθρεψε, ακόμα κι όταν αναφέρονται σε διαπρεπή θύματα του κομμουνισμού;  

Ηλίας Κανέλλης

Δημοσιογράφος, εκδότης του περιοδικού Books’ Journal. Σπούδασε κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες και κινηματογράφο. Εξέδωσε και διεύθυνε το περιοδικό Κάμερα, υπήρξε κριτικός κινηματογράφου και αρχισυντάκτης του περιοδικού Αντί, εργάστηκε ως επιφυλλιδογράφος στην Εποχή, στην Ελευθεροτυπία, στην Εξουσία, στην Athens Voice, στο Βήμα, στο Protagon.gr και, τα τελευταία χρόνια, στα Νέα. Για πολλά χρόνια έκανε καθημερινή εκπομπή στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθήνα 9,84 ενώ συνεργάστηκε ως πολιτικός αναλυτής με την τηλεόραση της ΕΡΤ. Ίδρυσε και διεύθυνε την εφημερίδα του Φεστιβάλ Αθηνών εφ. Έχει γράψει το βιβλίο Εθνοχουλιγκανισμός: Εκφράσεις της νεοελληνικής ιδεολογίας στους Ολυμπιακούς Αγώνες 2004 της Αθήνας (εκδόσεις Οξύ) και έχει επιμεληθεί τις κινηματογραφικές μονογραφίες Σταύρος Τορνές (με τον Σταύρο Καπλανίδη και, για την ιταλική έκδοση, με την επιπλέον συνεργασία του Sergio Grmek Germani), Κώστας Γαβράς και Σταύρος Τσιώλης. Σε λίγο θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του, Το κιτς του ΣΥΡΙΖΑ.