Ο μαύρος κύκνος!

Έχουμε μάθει να ζούμε, βαθιά νυχτωμένοι, με την ψευδαίσθηση της σταθερότητας. Χτίζουμε την καθημερινότητά μας, σε θεμέλια και αρμούς, που θεωρούμε αιώνιους, αειπαγείς και αδιατάρακτους.

Τί είναι όμως το κατά Τάλεμπ απρόβλεπτο; Το ορίζει με μία καταπληκτική ταυτολογία. «Απρόβλεπτο είναι αυτό που δεν μπορεί να προβλέψει κανείς». «Το απρόβλεπτο έχει τεράστια επίπτωση στις εξελίξεις». Τέλος, «απρόβλεπτο είναι αυτό που όλοι εκ των υστέρων λένε ότι θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί». Το μόνο βέβαιο, το πυκνό συμπέρασμα της ανάλυσης αυτής, είναι η βεβαιότητα της επέλευσης του απρόβλεπτου, με μόνη συνθήκη ότι δεν ξέρουμε ποιό ακριβώς θα είναι αυτό. Μόνο έτσι μπορούμε να οχυρωθούμε από το απρόβλεπτο. Να το προβλέπουμε, χωρίς να μπορούμε να το προβλέψουμε.

Λατρεύω την γραφή ενός έξοχου μελετητή του απρόβλεπτου, του Λιβανέζου και ήδη Αμερικανού Τάλεμπ. Ο τύπος αυτός, αφού περιηγήθηκε κάνοντας μεγάλη περιουσία στα χρηματιστήρια της Αμερικής, κατέληξε ότι το απρόβλεπτο είναι ο βασικός νόμος της εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας. Το ονόμασε μαύρο κύκνο. Γιατί; Η ιστορία είναι χαριτωμένη. Είπε ότι κάποτε όλοι πίστευαν ότι ο κύκνος είναι άσπρος. Ώσπου κάποιος παρατήρησε έναν μαύρο κύκνο. Τί σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως εκατομμύρια εμπειρίες, που οδηγούν σε ένα «αδιαφιλονίκητο» συμπέρασμα, καταρρέουν με μία μόνο εμπειρία. Ο κύκνος δεν είναι μόνο άσπρος, είναι και μαύρος. Έτσι, ο μαύρος κύκνος, η σπανιότητα που ναρκοθετεί την βεβαιότητα, έγινε συμβολικό συνώνυμο του απρόβλεπτου.

Η απόδειξη του απρόβλεπτου στον Τάλεμπ, γίνεται με την παραβολή της «καμπύλης της γαλοπούλας». Σε έναν κύκλο 365 ημερών, κάθε μέρα που περνάει, η γαλοπούλα εμπεδώνει την πεποίθηση, ότι το ανθρώπινο χέρι έχει δημιουργηθεί για να την ταΐζει. Η επαναλαμβανόμενη καθημερινή εμπειρία, αυξάνει τον βαθμό βεβαιότητας. Όσο πλησιάζουμε προς τα Χριστούγεννα, η βεβαιότητα αυξάνει στο κατακόρυφο. Κάτω, όμως, από την καμπύλη της αυξανόμενης βεβαιότητας, αναπτύσσεται μια ανάστροφη καμπύλη. Η καμπύλη αύξησης του κινδύνου. Την ημέρα της «απρόβλεπτης» σφαγής, στις 24 Δεκεμβρίου, οι επαναλαμβανόμενες εμπειρίες που διαμορφώνουν την βεβαιότητα της γαλοπούλας, καταρρέουν. Ποιο είναι το ενδιαφέρον; Ότι ο κίνδυνος πραγματώνεται ως γεγονός, όταν η βεβαιότητα έχει φτάσει στο μέγιστο βαθμό της. Εκεί οι καμπύλες τέμνονται. Όταν η γαλοπούλα βιώνει την μέγιστη βεβαιότητα, αντιμετωπίζει τον μέγιστο κίνδυνο. Είναι σαν τα δημοσιεύματα της εφημερίδας «Αυγή», στις 20 Απριλίου του 1967. Είχαν πρωτοσέλιδο τίτλο «Γιατί δεν θα γίνει πραξικόπημα».

Απόσπασμα από άρθρο του Πάνου Μπιτσαξή