ΙΔΕΕΣ

Ο χρόνος που περνάμε μόνοι είναι ευκαιρία για reset

Όταν μένουμε μόνοι, ασυναίσθητα πιάνουμε να εργαστούμε κι όταν έχουμε μια ελεύθερη στιγμή, θέλουμε να δούμε τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι, σηκώνοντας τα τηλέφωνά μας. Έτσι όμως δεν είμαστε ανοικτοί στα πολλά οφέλη της εθελούσιας απομόνωσης.

[Paola Chaaya/Unsplash

Η απομόνωση είναι ένα θέμα που γοητεύει τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες, επειδή πιστεύουμε ότι είναι μια χαμένη τέχνη – συχνά τη λαχταράμε, αλλά τόσο σπάνια τη βρίσκουμε. Μπορεί να φαίνεται ότι πρέπει κανείς να απομακρυνθεί εντελώς από την κοινωνία, προκειμένου να βρει μερικές στιγμές ηρεμίας με τον εαυτό του. Ωστόσο, υπάρχει ένα απόσπασμα που μου αρέσει πολύ από το βιβλίο Solitude: In Pursuit of a Singular Life in a Crowded World (2017) του Καναδού δημοσιογράφου Μάικλ Χάρις:

Δεν θέλω να ξεφύγω από τον κόσμο – θέλω να ανακαλύψω ξανά τον εαυτό μου μέσα σε αυτόν. Θέλω να μάθω τι θα συμβεί αν λάβουμε και πάλι δόσεις μοναξιάς μέσα στις γεμάτες μέρες μας, στους πολυσύχναστους δρόμους μας.

Σταδιακά, αργά, το ερευνητικό ενδιαφέρον για τη μοναχικότητα αυξάνεται. Σημειώστε ότι η απομόνωση –ο χρόνος που περνάμε μόνοι– δεν είναι συνώνυμη με τη μοναξιά, που είναι μια υποκειμενική αίσθηση ανεπιθύμητης κοινωνικής απομόνωσης, που είναι γνωστό ότι είναι επιβλαβής για την ψυχική και σωματική υγεία. Αντίθετα, τα τελευταία χρόνια, πολλές μελέτες παρατήρησης έχουν τεκμηριώσει μια συσχέτιση μεταξύ μεγαλύτερης ευημερίας και μιας υγιούς τάσης για απομόνωση – δηλαδή, το να βλέπεις την απομόνωση ως κάτι ευχάριστο και πολύτιμο. Όμως, από μόνο του, αυτό δεν αποδεικνύει ότι η αναζήτηση της απομόνωσης είναι ευεργετική. Στην επιστήμη, για να κάνουμε μια τέτοια αιτιώδη δήλωση, θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να διατηρήσουμε την «απομόνωση» ως τη μόνη μεταβλητή, ενώ διατηρούμε σταθερές τις άλλες εναλλακτικές εξηγήσεις. Αυτή είναι μια δύσκολη πρόκληση. Στην καθημερινή μας ζωή, περνάμε μόνοι μας χρόνο την ώρα που κάνουμε και άλλα πράγματα, όπως δουλειά, ψώνια, μετακινήσεις, περιπάτους, ενασχόληση με ένα χόμπι ή με την ανάγνωση ενός βιβλίου. Αναμφισβήτητα, είναι τόσοι πολλοί οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι περνούν χρόνο μόνοι τους, που είναι δύσκολο να κάνουμε μια οριστική δήλωση ότι η απομόνωση καθεαυτή ενισχύει την ευημερία μας.

Με τη διεξαγωγή πειραματικών μελετών –στις οποίες οι εθελοντές πέρασαν χρόνο σε ελεγχόμενες συνθήκες, σε απομόνωση ή με άλλους– μια ομάδα ερευνητών, με επικεφαλής την κλινική ψυχολόγο Νέτα Ουάινστιν από το Πανεπιστήμιο του Reading και εμένα, ξεπεράσαμε τα μειονεκτήματα της συσχετιστικής έρευνας, ρίχνοντας φως στα πραγματικά οφέλη της απομόνωσης.Για να περάσεις καλά μόνος, πρέπει να το θέλεις

Σε μια σειρά μελετών, εξετάσαμε πώς άλλαξαν τα συναισθήματα των ανθρώπων αφού πέρασαν μόνοι τους χρόνο. Μετρήσαμε τα θετικά συναισθήματα που σχετίζονταν με υψηλή διέγερση, όπως τον ενθουσιασμό και την ενεργοποίηση, και τα θετικά συναισθήματα με χαμηλή διέγερση, όπως είναι η ηρεμία και η χαλάρωση. Μετρήσαμε επίσης αρνητικά συναισθήματα υψηλής διέγερσης, όπως θυμό και άγχος, και αρνητικά συναισθήματα χαμηλής διέγερσης, όπως μοναξιά και θλίψη. Καλύπτοντας και τους δύο πόλους αυτού που οι ψυχολόγοι αποκαλούν «συναισθηματική δραστικότητα» (θετική έναντι αρνητικής) και «συναισθηματική διέγερση» (υψηλή έναντι χαμηλής), αποδείξαμε ότι ο χρόνος που περνιέται σε απομόνωση προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για «ρύθμιση της διέγερσης» – δηλαδή, τόσο οι θετικές όσο και οι αρνητικές μορφές υψηλής διέγερσης πέφτουν, όταν περνάμε μόνοι μας χρόνο. Αυτό το ονομάσαμε «φαινόμενο απενεργοποίησης».

Ενώ το φαινόμενο απενεργοποίησης ήταν συνεχές σε όλες τις συνθήκες απομόνωσης και μοναξιάς που δημιουργήσαμε, υπήρχε δηλαδή χαμηλή διέγερση, το αν αυτή βιωνόταν ως κάτι θετικό ή αρνητικό εξαρτιόταν από το πόσο επιθυμούσε το ίδιο το άτομο να περνάει χρόνο μόνο του. Εάν οι εθελοντές αγκάλιαζαν και απολάμβαναν την απομόνωση για τα οφέλη της, έτειναν να βιώσουν μια αύξηση στα θετικά συναισθήματα χαμηλής διέγερσης –δηλαδή να αισθάνονται πιο χαλαροί και ήρεμοι μετά– αλλά αυτοί που δεν εκτιμούσαν το να περνούν χρόνο μόνοι τους, ήταν πιο πιθανό να βιώσουν μια αύξηση των αρνητικών συναισθημάτων χαμηλής διέγερσης – δηλαδή, να αισθάνονται λυπημένοι και μοναχικοί.

resther-tuttle-aiklyc7dudq-unsplash.jpg

[Esther Tuttle/Unsplash]

Αυτό σημαίνει ότι, προκειμένου να κερδίσετε περισσότερα από τον χρόνο που περνάτε μόνοι, είναι σημαντικό να είστε ανοιχτοί στα οφέλη που μπορεί να φέρει η απομόνωση. Για πολλούς ανθρώπους που βιώνουν τώρα περιορισμούς στις κινήσεις τους και στην κοινωνική τους ζωή, αυτή θα είναι μια μοναχική περίοδος. Για μερικούς από εμάς, μπορεί να είναι μια ευκαιρία να δοκιμάσουμε να βιώσουμε τα οφέλη της απροσδόκητης μοναξιάς. Αν και μπορεί να μην βελτιώσει τη ζωή μας στο σύνολό της, μπορεί να κάνει τις στιγμιαίες φάσεις των αρνητικών συναισθημάτων πιο ανεκτές.

Εάν μπορούμε να επωφεληθούμε από το φαινόμενο απενεργοποίησης (δηλαδή, από τη μείωση των επιπέδων διέγερσης) απλώς περνώντας χρόνο μόνοι, έχει σημασία αν μπαίνουμε στα κοινωνικά μέσα στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ή κάνουμε κάτι άλλο; Μου κάνουν συχνά αυτήν την ερώτηση. Τα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει υποδηλώνουν ότι η περιήγηση στο τηλέφωνό σας δεν ακυρώνει το φαινόμενο απενεργοποίησης. Ωστόσο, αφαιρεί ένα διαφορετικό όφελος που μπορείτε να αντλήσετε από το να περάσετε χρόνοι μόνοι χωρίς μια δραστηριότητα που σας απασχολεί: την ευκαιρία για αυτοαναστοχασμό.

Στις μελέτες μας, ορίζουμε τον αναστοχασμό ως την πράξη της συγκέντρωσης στις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Σε δύο πειράματα, βρήκαμε ότι εκείνοι που ήταν σε απόλυτη απομόνωση, χωρίς δευτερεύουσα δραστηριότητα, αναστοχάζονταν περισσότερο από εκείνους που διάβαζαν όταν ήταν μόνοι τους. Όσοι ήταν μόνοι και ταυτόχρονα περιηγούνταν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ήταν οι λιγότερο αναστοχαστικοί. Στην πραγματικότητα, εάν έχετε την τάση να αναστοχάζεστε, η έρευνά μας έδειξε ότι ο χρόνος που περνάτε μόνος/η είναι πιο ευχάριστος αν αφήσετε τον εαυτό σας να καθίσει στη μοναξιά, αντί να διαβάζετε ή να χρησιμοποιείτε το τηλέφωνό σας.Όταν ο αναστοχασμός παίρνει την κάτω βόλτα

Φυσικά, αυτό δεν είναι μια νέα γνώση. Έχει προταθεί ευρέως σε δημοφιλή βιβλία και φιλοσοφικά κείμενα, ότι ο χρόνος που περνά κανείς μόνος του είναι καλός για αναστοχασμό. Ωστόσο, η ποιότητά του μπορεί να διαφέρει: μπορεί να οδηγεί σε στιγμές αληθινής ενόρασης ή, αντίθετα, σε μηρυκασμό. Στα πειράματά μας, όταν η Ουάινστιν κι εγώ ζητήσαμε από τους συμμετέχοντες να περιγράψουν μια στιγμή που ήταν μόνοι και δεν αισθάνονταν αυθεντικοί, ή αληθινοί απέναντι στον εαυτό τους, η στιγμή αυτή χαρακτηριζόταν από τον μηρυκαστικό τύπο του αναστοχασμού, που ήταν γεμάτος από αρνητικές σκέψεις και λύπη, από τα οποία δεν μπορούσαν να ξεφύγουν.

[Natalie Parham/Unsplash]Όταν ο αναστοχασμός παίρνει την κάτω βόλτα και αναλαμβάνει ο μηρυκασμός, οι πρακτικές του διαλογισμού μπορεί να είναι μια αποτελεσματική στρατηγική για μερικούς ανθρώπους, ώστε να ηρεμήσουν τις επαναλαμβανόμενες αρνητικές σκέψεις τους. Ωστόσο, αυτή η πρόταση πρέπει να εφαρμοστεί με προσοχή, καθώς ο διαλογισμός δεν λειτουργεί για όλους και χρειάζεται μέτρο. Έτσι εναλλακτικά, μπορεί να μην είναι κακή ιδέα να σπάσετε την απομόνωση και να επικοινωνήσετε με έναν έμπιστο φίλο, ακόμα κι αν είναι μόνο τηλεφωνικά ή με μήνυμα. Εάν έχετε την επιλογή, δεν συνιστάται ποτέ να παραμείνετε σε απομόνωση όταν δεν είναι πλέον καρποφόρα, ειδικά εάν αισθάνεστε ότι ο μηρυκασμός και η ανησυχία σας προκαλούν αγωνία.Ο χρόνος μοναξιάς είναι μια ευκαιρία να πατήσουμε το κουμπί επαναφοράς, να ηρεμήσουμε τα έντονα συναισθήματά μας. Κατά τη διάρκεια του χρόνου που περνάμε μόνοι μας, έχουμε επίσης την επιλογή να αναζητήσουμε απόλυτη μοναξιά, να αφήσουμε τις καθημερινές μας δραστηριότητες και να βρούμε ένα χώρο για να φροντίσουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Ωστόσο, εάν η καθημερινή απομόνωση είναι μια χαμένη τέχνη, όπως υποδηλώνει ο Χάρις, πώς βρίσκουμε το κίνητρο να τη συγκομίσουμε;Πόσο αυτόνομη διάθεση έχετε;Η απάντηση εξαρτάται από το άτομο, αλλά, μπορεί να εκπλαγείτε: δεν εξαρτάται τόσο από το αν είστε εσωστρεφής ή εξωστρεφής. Αντ ‘αυτού, η έρευνά μας δείχνει ότι μια υγιής τάση να περνάτε χρόνο μόνοι συνδέεται με ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας που ονομάζεται «αυτονομία διάθεσης», το οποίο περιγράφει την ικανότητα των ανθρώπων να ρυθμίζουν τις καθημερινές τους εμπειρίες κατά βούληση. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει ότι το να αγκαλιάζεις τη μοναξιά σου έχει περισσότερο να κάνει με την ικανότητα να ρυθμίζεις τα συναισθήματά σου, παρά με το πόσο εσωστρεφής είσαι.Άτομα με αυτόνομη προσωπικότητα πιστεύουν ότι έχουν επιλέξει να κάνουν αυτό που κάνουν, αντί να βλέπουν τον εαυτό τους ως πιόνια στο έλεος του εξωτερικού περιβάλλοντος. Αυτή η προσέγγιση στη ζωή έχει επίσης να κάνει με το να ενδιαφέρεστε για κάθε κομμάτι της εμπειρίας σας, να δοκιμάζετε νέες εμπειρίες και να εξερευνάτε πώς αισθάνεστε γι ‘αυτές. Πράγματι, όταν δημιουργήσαμε μια συνθήκη στο εργαστήριο όπου από τη μία αναγκάσαμε μερικούς ανθρώπους να βιώσουν τη μοναξιά (μειώνοντας έτσι την αίσθηση της αυτονομίας τους) και καλέσαμε άλλους να ενδιαφερθούν γι’ αυτήν και να τη δοκιμάσουν (προωθώντας την αυτονομία τους), εκείνοι που εξαναγκάστηκαν είδαν λιγότερη αξία στην εμπειρία τους και, ως αποτέλεσμα, άντλησαν λιγότερη απόλαυση από αυτήν.Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όλοι οι εθελοντές που δοκιμάστηκαν σε αυτές τις μελέτες ήταν φοιτητές πανεπιστημίου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι, αυτά τα ευρήματα από το 2017-19 μας μιλούν για τις καθημερινές εμπειρίες με την απομόνωση μιας ομάδας νέων ενηλίκων σε κοινωνίες που προσφέρουν εύκολη πρόσβαση σε πολλές επιλογές ψυχαγωγίας και ευέλικτες ώρες εργασίας. Σε μια κουλτούρα που τροφοδοτείται από γρήγορους τρόπους ζωής και βολικές τεχνολογίες, οι συσκευές μάς «ρουφάνε» εύκολα, το ίδιο και η εμμονή μας με την παραγωγικότητα. Όταν είμαστε μόνοι, χωρίς να το καταλαβαίνουμε πιάνουμε να εργαστούμε κι όταν έχουμε μια ελεύθερη στιγμή, θέλουμε να δούμε τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι, σηκώνοντας τα τηλέφωνά μας. Αυτό μπορεί να ισχύει ακόμη και όταν οι άνθρωποι είναι σε λόκνταουν και δεν μπορούν να κοινωνικοποιηθούν από κοντά. Μια τέτοια νοοτροπία, στην οποία επιδιώκουμε ενεργά να αποφύγουμε την απομόνωση, αυξάνει την πιθανότητα να βρούμε την εμπειρία δυσάρεστη όταν προκύπτει. Αντίθετα, εκμεταλλευόμενοι την ευκαιρία για χαλάρωση και προβληματισμό που παρέχεται από στιγμές (ή ακόμα και μακρύτερες περιόδους) της απομόνωσης στην πολυάσχολη ζωή μας, μπορούμε να αποκομίσουμε τα οφέλη. Ο χρόνος που είμαστε απροσδόκητα μόνοι μπορεί να είναι δύσκολος, αλλά, τουλάχιστον για μερικούς από εμάς, μπορεί επίσης να είναι μια μεταμφιεσμένη ευλογία.

Η Thuy-vy Nguyen είναι βοηθός καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Durham στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το άρθρο της δημοσιεύτηκε στο aeon στις 8 Απριλίου 2020 και αναδημοσιεύεται με άδεια Creative Commons.