Πολλές φορές στην ιστορία η «φήμη» αποδείχτηκε πιο αποτελεσματική από την «αλήθεια.

Στο βιβλίο του «Fama, la historia del rumor», ο Γερμανός δημοσιογράφος και λογοτέχνης Hans-Joachim Neubauer προσπαθεί να εξηγήσει τον ρόλο και τη δύναμη της φήμης μέσα στην ιστορία. Μπορεί να νομίζουμε ότι μια τεχνολογική και επιστημονική κοινωνία είναι θωρακισμένη από φήμες, αλλά δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Το διαδίκτυο που διαδίδει το περιεχόμενο του και αυτόνομα αλλά και γρήγορα, άλλαξε τους συσχετισμούς

Σύμφωνα με τον Neubauer, το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες προωθούν δύο πτυχές ζωτικής σημασίας:

• την προσέγγιση μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων και
• την προσέλκυση έντονων συναισθημάτων όπως ο φόβος, το μίσος ή η αβεβαιότητα.

Ο συγγραφέας Carlos Elías στο βιβλίο του “Science on the Ropes” γράφει ότι «Το Διαδίκτυο είναι πολύ γρήγορο και κάθε διάψευση είναι πάντα αργή. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα εποχή φημολογίας».

Σε ένα απόσπασμα του Σαίξπηρ που παραθέτει, προσομοιάζει τη φήμη με ένα «φλάουτο»: «η εικασία, η καχυποψία κι η κερδοσκοπία είναι η ανάσα που το κάνει να ακούγεται, και είναι τόσο εύκολο να το παίξει ο καθένας, ακόμη και η μάζα – αυτό το αμυδρό τέρας με τα αμέτρητα κεφάλια, που πάντα κραυγάζει και σέρνεται».

Στην «Αινειάδα», ο Ρωμαίος ποιητής Βιργίλιος (70–19 π.Χ.) περιγράφει τη φήμη σαν μια Ελληνική θεότητα, αγγελιοφόρο του Δία. Είναι η «κοινή γνώμη» η φήμη που μεταφέρει κάθε είδους αλήθεια και συκοφαντία και διαδίδεται σε όλο τον κόσμο με μεγάλη ταχύτητα. Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τη φήμη επειδή γνώριζαν τη δύναμη αυτής της θεάς, «που δυναμώνει καθώς απλώνεται».

Είναι αλήθεια ότι ήδη από τη δεκαετία του 60 και μετά τα mainstream ΜΜΕ στη Δύση άρχισαν να ασκούν έντονη κριτική στην επιστήμη. Σε αυτή έρχεται τώρα μέσω της κοινωνικής δικτύωσης να προστεθεί η φυλετικοποίηση και ο ιδεολογικός χουλιγκανισμός.

Με τον φυλετισμό (ρατσισμό) των μέσων ενημέρωσης και του κοινού, υπάρχουν πλέον ακροατήρια για όλα τα γούστα, ακόμη και γι αυτά τα οποία τρέφουν μια αυξανόμενη αβεβαιότητα. Το διαδίκτυο ευνόησε και τις μη επιστημονικές πληροφορίες: ανάλογα με τον τρόπο που θα ρωτήσετε την Google σχετικά με τα εμβόλια, θα σας προτείνει και ιστότοπους που είναι σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό υπέρ ή κατά του εμβολίων, για να μην αναφέρουμε και την επίδραση της ύπαρξης «φίλων» τους οποίους αποδεχτήκατε στο Facebook προερχόμενοι από αντιεμβολιαστικές ομάδες. Και αν αυτό μπορεί να συμβεί σε κάτι σαν τα εμβόλια που είναι τόσο αποδεδειγμένο επιστημονικά, τι θα μπορούσε να συμβεί με κάτι που είναι αμφισβητήσιμο ιδεολογικά;

Valerio Castello, Αλληγορία της φήμης. H σύνθεση με τα «ψεύτικα» τετράγωνα είναι έργο του Giovanni Maria Mariani (1653-1654; Γένοβα, Palazzo Reale, Anticamera del Duca)

Αν γκουγκλάρουμε “Donald Trump“, το πρώτο αποτέλεσμα που θα μας δώσει είναι της Wikipedia. Σε σχετικά ουδέτερους όρους – όπως «πρωτόνιο» ή «ρωμαική τέχνη» – οι ορισμοί της wikipedia μπορεί και να είναι έγκυροι, αλλά για αμφιλεγόμενα πράγματα όπως διαγονιδιακά ή ομοιοπαθητικά, πόσο μάλλον βιογραφίες όπως του Ούγκο Τσάβες ή του Ντόναλντ Τραμπ, ένας στρατός υπερασπιστών αλλά κι επικριτών τους επανεπεξεργάζονται τα λύματά τους και τα ξαναδημοσιεύουν συνεχώς.

Όμως όπως ξέρουμε καλά πλέον, η ουδετερότητα είναι μια λανθασμένη θέση: δεν μπορεί κανείς να δώσει δύο ανταγωνιστικές εκδοχές για κάτι.

Υπάρχει και κάτι άλλο πχ ενώ το λήμμα «ραδιενέργεια» στην εγκυκλοπαίδεια Britannica γράφτηκε από τη Marie Curie (βραβευμένη με Νόμπελ για την ανακάλυψή της), δε γνωρίζουμε ποιος έγραψε το αντίστοιχο στη Wikipedia ή τι ήταν αυτό που τον παρακίνησε να το γράψει.

Η επιστήμη, η ορθολογική εξήγηση του κόσμου, είναι το πιο συναρπαστικό ταξίδι που δημιούργησε ποτέ ο άνθρωπος. Είναι βέβαια ένα αφύσικο ταξίδι, γιατί στον ανθρώπινο εγκέφαλο αρέσουν τα συναισθήματα και οι φήμες. Αλλά ξέρουμε ότι η επιστήμη λειτουργεί. Η επιστημονική μέθοδος δε μας λέει την απόλυτη αλήθεια, αλλά είναι ο καλύτερος τρόπος για να φτάσουμε σ αυτή. Τα υπόλοιπα είναι απλώς “άποψη”, “ιστορία” ή “μύθοι”. Και αυτά βέβαια είναι σημαντικά αλλά όχι συγκρίσιμα για να καταλήξουμε στην αλήθεια.

Όμως ο ορθολογισμός βρίσκεται πλέον σε κρίση. Το παράδοξο που καθορίζει τον σημερινό κόσμο είναι ότι αν και κάθε μέρα εξαρτιόμαστε όλο και περισσότερο από την επιστήμη και την τεχνολογία και η επιστήμη γνωρίζει όλο και περισσότερα και εξηγεί τον κόσμο για εμάς όλο και καλύτερα, ταυτόχρονα κάθε μέρα οι άνθρωποι αισθάνονται όλο και λιγότερη εκτίμηση γι ‘αυτή.

Τα περισσότερα παιδιά αν τα ρωτήσεις ξέρουν απ έξω κι ανακατωτά ποδοσφαιριστές, τραγουδιστές ή ηθοποιούς. Τα δυτικά ΜΜΕ τουλάχιστον τους θεωρούν κάτι σαν ήρωες. Αλλά γνωρίζει ανάλογα ο έφηβος κάτι για κάποιον επιστήμονα; Μάλλον τους περιφρονούν: νομίζουν ότι οι ζωές τους είναι βαρετές και απογοητευτικές σε σύγκριση με αυτές των τραγουδιστών ή των ποδοσφαιριστών.

Το επιστημονικό κάλεσμα χάνεται ανησυχητικά στη Δύση. Το χάσμα μεταξύ του τι γνωρίζει η επιστήμη και αυτό που γνωρίζουν οι «μορφωμένοι» άνθρωποι για την επιστήμη διευρύνεται σε τέτοιο βαθμό που ο πληθυσμός θεωρεί αδύνατο να παρακολουθήσει την πρόοδό της και κυριολεκτικά της γυρίζουν την πλάτη. Υπάρχουν άνθρωποι υψηλά ιστάμενοι στη σημερινή κοινωνία που εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο Ήλιος είναι αυτός που περιστρέφεται γύρω από τη Γη ή ότι οι δεινόσαυροι και οι άνθρωποι έζησαν ταυτόχρονα. Αυτή η περιφρόνηση για την επιστήμη είναι σχετικά νέο φαινόμενο στον δυτικό κόσμο, το οποίο δεν ξέρουμε πού θα οδηγήσει. Αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να βρούμε επειγόντως τα αίτια και να προσπαθήσουμε να το αντιστρέψουμε.

***

Γ. Γιώτης – 

Συγγραφέας του βιβλίου Hoax: Οδηγός επιβίωσης στην εποχή της παραπληροφόρησης – Εκδότης Θύραθεν

Αυτό και πολλά ακόμη νέα άρθρα σχετικά με τρόπους προστασίας για λάθη, προκαταλήψεις, παραπληροφόρηση, fake news, συνωμοσιολογία, αλλά και ενίσχυση της κριτικής σκέψης θα βρείτε στη σελίδα του βιβλίου μου στο facebook

Πηγή:Αντικλείδι