Από Δημήτρη Κανελλόπουλο, εκδότη – συγγραφέα .
Στις 24 Ιανουαρίου, σε μια ώρα περίπου, κλείνουν 100 χρόνια από τον θάνατο του Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν. Μεταφράσαμε μια επιστολή του μεγάλου Μαρξιστή Καρλ Κάουτσκι, με αφορμή τον θάνατο του Λένιν, η οποία φανερώνει το ψυχικό μεγαλείο του Καρλ Κάουτσκι.
Κάρλ Κάουτσκι*
Ένας επικήδειος για τον Λένιν
Μετάφραση από τα Αγγλικά: Δημήτρης Κανελλόπουλος
Μετά το θάνατο του Λένιν στις 21 Ιανουαρίου 1924, ο Καρλ Κάουτσκι έλαβε πρόσκληση από τον Πάνσκι-Σόλσκι (μπολσεβίκο πολωνικής καταγωγής), ανταποκριτή της σοβιετικής κυβερνητικής εφημερίδας Izvestia στο Βερολίνο, ο οποίος τον κάλεσε να συνεισφέρει ένα αναμνηστικό άρθρο για τον Λένιν.
Ως σφοδρός αντίπαλος του μπολσεβίκικου καθεστώτος, τον οποίο ο Λένιν είχε καταγγείλει έντονα στο βιβλίο του «Η προλεταριακή επανάσταση και ο αποστάτης Κάουτσκι», ο θεωρητικός της Γερμανικής Σοσιαλδημοκρατίας αναμφίβολα εξεπλάγη όταν έλαβε ένα τέτοιο αίτημα. Ωστόσο, ο Κάουτσκι αποδέχτηκε την πρόσκληση του Σόλσκι και έγραψε την επιστολή/άρθρο που αναδημοσιεύεται παρακάτω.
Δημοσιεύθηκε πράγματι στην Izvestia, συνοδευόμενη από μια εισαγωγή του συντάκτη που σχολίαζε ότι ακόμη και ένας “ανοιχτός εχθρός του λενινισμού” όπως ο Κάουτσκι αναγνώριζε “το μεγαλείο της ιδιοφυΐας της προλεταριακής επανάστασης”. Το άρθρο δημοσιεύτηκε αργότερα στο αυστριακό μαρξιστικό θεωρητικό περιοδικό Der Kampf (Vol.17, No.5, του 1924, ππ.176-9 Μαΐου), με τον τίτλο « Ένας επικήδειος για τον Λένιν», από το οποίο προέρχεται και η παρούσα μετάφραση.
Αγαπητέ σύντροφε Solski!
Όπως βλέπετε, προς το παρόν δεν βρίσκομαι στο Βερολίνο αλλά στη Βιέννη. Έλαβα την επιστολή σας μόλις σήμερα, οπότε δεν ήμουν σε θέση να ανταποκριθώ εγκαίρως στην πρόσκλησή σας. Λυπάμαι βαθύτατα γι’ αυτό, καθώς θα ήθελα πάρα πολύ να συμμετάσχω στην εκδήλωση προς τιμήν του νεκρού ηγέτη της προλεταριακής επανάστασης.
Μπορεί να είχα σοβαρές επιφυλάξεις για τις πολιτικές και οικονομικές μεθόδους που ακολούθησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του – μπορεί προσωπικά να με είχε υποτιμήσει βαθύτατα λόγω των υφιστάμενων μεταξύ μας διαφορών, και βρήκα ακόμη πιο οδυνηρή τη δίωξη των σοσιαλιστών, που συσπειρώθηκαν με τις απόψεις της ομάδας εκείνων, που διαφώνησαν με τις απόψεις του Λένιν. Αλλά τη στιγμή του θανάτου ενός αντιπάλου, πρέπει να αξιολογείς συνολικά τη ζωή του, όχι μόνο ένα μέρος απ’ αυτήν, ούτε ακριβώς μερικές πτυχές της δράσης της και, πρέπει να βάζεις κατά μέρος όλες τις προσωπικές μνησικακίες. Οι μεταξύ μας διαφορές, δεν πρέπει να αμαυρώνουν στη σημασία της συμβολής του.
Ήταν μια κολοσσιαία προσωπικότητα, λίγοι μόνο τέτοιοι υπάρχουν στην παγκόσμια ιστορία Ανάμεσα στους κυβερνήτες των μεγάλων κρατών της εποχής μας, υπάρχει μόνο ένας που τον πλησιάζει σε κάποιο βαθμό σε απήχηση, και αυτός είναι ο Βίσμαρκ. Και οι δύο έχουν πολλά κοινά. Οι στόχοι τους ήταν φυσικά διαμετρικά αντίθετοι: στη μία περίπτωση, η κυριαρχία της δυναστείας των Χοεντσόλερν στη Γερμανία – στην άλλη, η προλεταριακή επανάσταση. Αυτή είναι μια αντίθεση μεταξύ νερού και φωτιάς. Ο στόχος του Βίσμαρκ ήταν μικρός, ενώ αυτός του Λένιν πάρα πολύ μεγάλος.
Αλλά όπως ο σιδερένιος καγκελάριος, έτσι και ο Λένιν ήταν ένας άνθρωπος με την πιο επίμονη, ακλόνητη και τολμηρή θέληση. Όπως κι εκείνος, αντιλαμβανόταν πολύ καλά τη σημασία της ένοπλης δύναμης στην πολιτική και μπορούσε να την εφαρμόσει αδίστακτα την αποφασιστική στιγμή. Όταν ο Βίσμαρκ δήλωσε ότι τα μεγάλα προβλήματα της εποχής πρέπει να επιλυθούν με αίμα και σίδερο, αυτή ήταν και η άποψη του Λένιν.
Φυσικά, κανένας από τους δύο δεν πίστευε ότι το αίμα και το σίδερο ήταν αρκετά από μόνα τους. Όπως και ο Βίσμαρκ, έτσι κι ο Λένιν ήταν γνώστης της διπλωματίας, της τέχνης της εξαπάτησης των αντιπάλων του, αποκρυπτογράφησε με εκπληκτικό τρόπο τα αδύνατα σημεία τους, προκειμένου να τους ανατρέψει. Και όπως ακριβώς ο Βίσμαρκ, αν πίστευε ότι ο δρόμος που ακολουθούσε δεν θα οδηγούσε στον στόχο του, ο Λένιν ήταν έτοιμος, χωρίς καμία επιφύλαξη, να αντιστρέψει αμέσως την πορεία του και να ξεκινήσει έναν άλλο δρόμο. Με την ίδια ευκολία με την οποία ο Βίσμαρκ το 1878 πέρασε από το ελεύθερο εμπόριο στον προστατευτισμό, ο Λένιν στράφηκε από τον καθαρό κομμουνισμό στη «ΝΕΠ» (Νέα Οικονομική Πολιτική).
Αλλά φυσικά, όπως είναι αυτονόητο και έχει ήδη επισημανθεί, εκτός από τις ομοιότητες μεταξύ των δύο, υπήρχαν και διαφορές, και σίγουρα όχι δευτερεύουσες, στους στόχους τους. Ο Λένιν ξεπερνούσε κατά πολύ τον Βίσμαρκ στην κατανόηση της θεωρίας, την οποία μελετούσε με ενθουσιασμό, και στην απουσία ιδιοτέλειας. Ο Βίσμαρκ δεν είχε χρόνο για τη θεωρία και χρησιμοποίησε την κατοχή της κρατικής εξουσίας για προσωπικό όφελος.
Ωστόσο, ο Λένιν έμεινε πίσω από τον Βίσμαρκ στις γνώσεις του για τις ξένες χώρες. Ο Βίσμαρκ μελετούσε προσεκτικά τα κράτη, την εξουσία τους και τις ταξικές σχέσεις σε αυτά, με τα οποία έπρεπε να ασχοληθεί η εξωτερική του πολιτική. Αντίθετα, ο Λένιν, αν και έζησε επί δεκαετίες ως μετανάστης στη Δυτική Ευρώπη, εντούτοις δεν κατάφερε ποτέ να κατανοήσει πλήρως τις πολιτικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητές της. Η πολιτική του, η οποία ήταν πλήρως προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες εντός της Ρωσίας, βασιζόταν σε σχέση με τις ξένες χώρες στην προσδοκία μιας Παγκόσμιας Επανάστασης, η οποία, σε όποιον γνώριζε τη Δυτική Ευρώπη έπρεπε να φανεί εξαρχής ως αυταπάτη. Εδώ βρίσκουμε τη βαθύτερη διαφορά μεταξύ του Βίσμαρκ και του Λένιν. Ο πρώτος εδραίωσε την εξουσία του μέσω της επιτυχίας της εξωτερικής του πολιτικής, ο δεύτερος μέσω της εσωτερικής του πολιτικής. Η αιτία γι’ αυτό δεν έγκειται μόνο στη διαφορά στον τύπο των δυνατοτήτων των δύο ανδρών, αλλά και στη διαφορά στο περιβάλλον στο οποίο εργάστηκαν.
Ο Βίσμαρκ ήρθε στην εξουσία σε μια χώρα όπου οι μάζες είχαν ήδη ξυπνήσει στην έντονη πολιτική ζωή μέσω της Γαλλικής Επανάστασης και του Ναπολεόντειου Πολέμου, και στη συνέχεια μέσω της Επανάστασης του 1848. Η επιβολή της πλήρους εξουσίας του πάνω τους και η κατάργηση της ανεξάρτητης σκέψης και δράσης τους αποδείχθηκε αδύνατη. Σε αυτό απέτυχε πλήρως. Αντίθετα, ο Λένιν ήρθε στην εξουσία ανάμεσα σε μάζες που είχαν εξαθλιωθεί σε ακραίο βαθμό εξαιτίας του πολέμου, αλλά που δεν είχαν ακόμη την εμπειρία της ανεξάρτητης πολιτικής σκέψης και των φιλοδοξιών για τις επόμενες γενιές, και έτσι μετά την εξασθένιση της αναστάτωσης υποτάχθηκαν χωρίς δυσκολία στη δύναμη της ανώτερης προσωπικότητας του Λένιν και των συντρόφων του.
Εδώ βρίσκεται η βαθύτερη ρίζα της μεγάλης επιτυχίας του Λένιν, αλλά εδώ είναι και η αρχή των μεγαλύτερων επιφυλάξεών μου σχετικά με το σύστημά του. Γιατί η απελευθέρωση του προλεταριάτου σημαίνει πάνω απ’ όλα την πληρέστερη ανεξαρτησία της σκέψης και της δραστηριότητάς του. Σημαντικές, ελπιδοφόρες απαρχές προς αυτή την κατεύθυνση υπήρχαν ήδη στο ρωσικό προλεταριάτο πριν από την επανάσταση του 1917. Ο Λένιν ξεκίνησε λοιπόν με την παραχώρηση στο προλεταριάτο της πληρέστερης ελευθερίας. Αλλά οι πολιτικές και οικονομικές συνέπειες των μεθόδων του τον ανάγκασαν να την περιορίζει όλο και περισσότερο. Δεν θα σταθώ σε αυτό, γιατί εδώ ξεπερνώ τα όρια ενός επικήδειου και το μετατρέπω σε πολεμική.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί, ότι παρά τις επιφυλάξεις μου σχετικά με τις μεθόδους του Λένιν, δεν απελπίζομαι για την κατάσταση της Ρωσικής Επανάστασης. Από τη δική μου άποψη φαίνεται ότι ο Λένιν μπορεί να οδήγησε την προλεταριακή επανάσταση στη νίκη στη Ρωσία, αλλά δεν μπόρεσε να την κάνει να αποδώσει καρπούς. Από αυτή την άποψη η Ρωσική Επανάσταση δεν έχει ακόμη τελειώσει. Δεν θα πάει στον τάφο μαζί με τον Λένιν.
Στη Ρωσία, επίσης, οι προσδοκίες των εργατικών μαζών για ανεξαρτησία θα κερδίσουν τελικά την αποδοχή. Και τότε θα ωριμάσουν όλοι οι καρποί, τους οποίους η ρωσική επανάσταση περιείχε μέσα της σε μεγάλη αφθονία.
Τότε όλοι οι εργαζόμενοι της Ρωσίας αλλά και όλοι οι εργαζόμενοι του Κόσμου, χωρίς διαχωρισμούς στο κίνημα, θα θυμούνται με ευγνωμοσύνη όλους τους μεγάλους πρωτοπόρους τους, οι οποίοι επί δεκαετίες γεμάτες αγώνες και δοκιμασίες, προετοίμασαν τη Ρωσική Επανάσταση και στη συνέχεια την οδήγησαν στη νίκη. Και επίσης για όσους σήμερα στέκονται απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα, το όνομα του Λένιν δεν θα λείπει από αυτό το πάνθεον.
Αυτή την κατάσταση, της ενότητας των εργαζόμενων μαζών του κόσμου, που τιμούν από κοινού τον θανόντα ήρωά τους, να εργάζονται ελεύθερα μαζί για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας, είναι κάτι που μπορεί να μην το δω ακόμα, προτού ακολουθήσω τον Λένιν στη γη από την οποία κανένας ταξιδιώτης δεν επιστρέφει ποτέ.
Βιέννη,
28 Ιανουαρίου 1924
*Ο Καρλ Γιόχαν Κάουτσκι ήταν Γερμανός πολιτικός, θεωρητικός του μαρξισμού, ηγετική μορφή του γερμανικού σοσιαλδημοκρατικού κινήματος και της Β΄ Διεθνούς, αρνητής των λενιστικών προτύπων εξουσίας.