Στις 26 Δεκεμβρίου 1944 μια βόμβα του ΕΑΜ σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας θα μπορούσε να είχε αλλάξει την παγκόσμια ιστορία. Τελικά η επίθεση δεν έγινε ακριβώς για αυτόν τον λόγο: Για να μην αλλάξει την παγκόσμια ιστορία.

Νίκος Δεμισιώτης

Τα Χριστούγεννα του 1944 ήταν ίσως τα πιο σκοτεινά στην ιστορία της Αθήνας. Οι ναζιστικές ορδές είχαν φύγει από την Ελλάδα άλλα οι άνθρωποι δεν είχαν προλάβει να πάρουν μια ανάσα ελευθερίας. Τα Δεκεμβριανά και η πολυθρύλητη «Μάχη της Αθήνας» ήταν στο αποκορύφωμά τους. Ένας πόλεμος έδωσε τη θέση του σε έναν άλλο πόλεμο. Τον εμφύλιο. Την επόμενη των Χριστουγέννων εκείνης της χρονιάς θα μπορούσε να γίνει αυτό που θα άλλαζε την παγκόσμια ιστορία. Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο ήθελε να ανατινάξει το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» που βρίσκεται στην πλατεία Συντάγματος, απέναντι από τη Βουλή. Όλα ήταν έτοιμα. Μια τεράστια ποσότητα δυναμίτη είχε τοποθετηθεί στα θεμέλια του κτιρίου. Χρειαζόταν μόνο κάποιος να ανάψει το φιτίλι. Σε εκείνο το σημείο της ιστορίας μπαίνουν δυο άνθρωποι. Ο αντάρτης Μανώλης Γλέζος και ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ. Και η ιστορία μετατρέπεται σε θρίλερ.

Τα Δεκεμβριανά και ο ρόλος των Βρετανών

Τον Δεκέμβριο του 1944 δεν είχε κριθεί μόνο η μοίρα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και το μεταπολεμικό μέλλον της Ευρώπης. Από τη μια η αντίστροφη μέτρηση για το Γ’ Ράιχ του Αδόλφου Χίτλερ είχε ξεκινήσει με τις συμμαχικές δυνάμεις να σημειώνουν τη μια νίκη μετά την άλλη και τη Βέρμαχτ να οπισθοχωρεί προς το Βερολίνο. Από την άλλη Τσώρτσιλ και Στάλιν μπροστά στον κίνδυνο από σύμμαχοι να βρεθούν αντίπαλοι σε έναν πόλεμο… μετά το τέλος του πολέμου, είχαν καθορίσει τις ζώνες επιρροής που θα είχε το κάθε ιδεολογικό ρεύμα.

Σε αυτή τη συνθήκη η Ελλάδα βρέθηκε στο «δυτικό μπλοκ». Το πρόβλημα για την πλευρά της Βρετανίας ήταν πως η μεγαλύτερη πολιτική δύναμη εκείνη την εποχή στη χώρα ήταν το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να επιβληθούν ακόμα και αν έπρεπε να ξεκινήσουν εκείνοι τον πόλεμο. Το ΕΑΜ θεωρούσε πως είχε τη λαϊκή νομιμοποίηση ώστε να οδηγήσει τη χώρα σε ελεύθερες εκλογές και να εμποδίσει την επιστροφή του βασιλιά (κάτι που ήθελαν διακαώς οι Βρετανοί καθώς έτσι θα εξασφάλιζαν τα συμφέροντα τους στην περιοχή). Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Τα «Δεκεμβριανά» σημάδεψαν τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της χώρας.

Όταν, προς τα τέλη εκείνου του ματωμένου μήνα, οι Βρετανοί κατάφεραν και πήραν τον έλεγχο του κέντρου της Αθήνας, έστησαν το αρχηγείο τους στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», στο Σύνταγμα, απέναντι από τη Βουλή. Εκεί βρισκόταν σχεδόν συνέχεια ο στρατηγός Ρόναλντ Σκόμπι, ο στρατιωτικός που είχε τοποθετηθεί από τον Τσώρτσιλ στη χώρα μας προκειμένου να κάνει τη «δουλειά». Αυτό σημαίνει πως για τους αντάρτες η «Μεγάλη Βρετανία» ήταν πέρα από συμβολικός και ένας άκρως ουσιαστικός στόχος. Σχεδόν σε καθημερινή βάση εκεί Βρετανοί και Έλληνες επιτελείς συσκέπτονταν για τις επόμενες κινήσεις τους στο πολεμικό μέτωπο με το ΕΑΜ.

Εκεί, σε αυτό το ιστορικό ξενοδοχείο, ανήμερα τα Χριστούγεννα του 1944 έγινε και μια εξαιρετικά σημαντική σύσκεψη. Το σημαντική προκύπτει τόσο από το θέμα που βρισκόταν στην κορυφή της ατζέντας όσο και από τα πρόσωπα που θα ήταν εκεί. Ένα από αυτά τα πρόσωπα ήταν ο ίδιος ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ ο οποίος είχε πάρει προσωπικά την υπόθεση «Ελλάδα».

Ο (μετέπειτα πρωθυπουργός) Παναγιώτης Κανελλόπουλος έγραφε εκείνο το βράδυ στο ημερολόγιό του: «Στις δέκα το βράδυ πληροφορήθηκα ότι χθες έφθασαν από το Λονδίνο στην Αθήνα ο Τσώρτσιλ και ο Ίντεν (σσ: ο τότε ΥΠΕΞ της Βρετανίας). Το πιο όμορφο χριστουγεννιάτικο δώρο που μπορούσαμε να επιθυμήσουμε».

Ο Τσώρτσιλ έκανε τη διαδρομή Φάληρο – Αθήνα μέσα σε τεθωρακισμένο όχημα και τη συνοδεία ισχυρότατης δύναμης Βρετανών στρατιωτών. Όπως ήταν φυσικό όλη αυτή η κινητοποίηση κίνησε την περιέργεια των ανταρτών του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ που με το δάχτυλο στη σκανδάλη παρατηρούσαν τη μεγάλη πομπή να διασχίζει με ταχύτητα κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας. Αυτό το στοιχείο είναι κάτι που πρέπει να κρατήσετε γιατί ουσιαστικά καθορίζει και τη συνέχεια της ιστορίας.

Ο Τσώρτσιλ φτάνει στη «Μεγάλη Βρετανία» και προεδρεύει της σύσκεψης. Στην πραγματικότητα, βέβαια, καμία σύσκεψη δεν υπήρχε. Ο Τσώρτσιλ μπήκε μέσα στην αίθουσα, είπε αυτά που είχε να πει, έδωσε σκληρή γραμμή, απαίτησε άμεσα αποτελέσματα και στη συνέχεια έφυγε. Βρετανοί και Έλληνες αξιωματούχοι απλά τον άκουγαν. «Διακοσμητικός» ήταν ο ρόλος τόσο του Παπανδρέου όσο και του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού που υποτίθεται ότι ήταν ο πρόεδρος της σύσκεψης. Ο μόνος που προσπάθησε να αντιδράσει ήταν ο εκπρόσωπος του ΕΑΜ Γιώργης Σιάντος που, όμως, όταν επιχείρησε να πει την άποψη του δέχθηκε την επίπληξη του στρατηγού Νικόλαου Πλαστήρα ο οποίος του είπε «κάτσ’ κάτ’, ρε ζουλάπ’»!

Όταν έφυγε ο Τσώρτσιλ ο Σιάντος, μάλλον ρητορικά, αναρωτήθηκε ποιο ήταν το αντικείμενο αυτής της σύσκεψης αφού δεν μπόρεσε να μιλήσει κανείς. «Μα για να παραδώσετε τα όπλα» του απάντησε κυνικά ο Δαμασκηνός.

Η βόμβα που θα άλλαζε την παγκόσμια ιστορία

Την ίδια ακριβώς ώρα που όλα αυτά συνέβαιναν σε πολιτικό επίπεδο, σε στρατιωτικό επίπεδο, βρισκόταν σε εξέλιξη ένα θρίλερ. Οι αντάρτες είχαν αποφασίσει να ανατινάξουν τη «Μεγάλη Βρετανία»! Η απόφαση αυτή πάρθηκε όταν έμαθαν πως οι Γερμανοί είχαν υπονομεύσει το ξενοδοχείο με εκρητικά προκειμένου να το ανατινάξουν αν κάτι δεν πήγαινε καλά ή κατά την απόχωρησή τους. Τελικά, για άγνωστους λόγους αυτό δεν έγινε και ένα μεγάλο μέρος των εκρηκτικών έμεινε εκεί.

Οι αντάρτες αποφάσισαν να ενισχύσουν με μεγάλες ποσότητες δικών τους εκρηκτικών τα ήδη υπάρχοντα δημιουργώντας έτσι μια τεραστίων διαστάσεων βόμβα και να ανατινάξουν το κτίριο. Για να μη γίνουν αντιληπτοί, οι μαχητές του ΕΛΑΣ, διέσχισαν το κέντρο της Αθήνας υπογείως, φορτωμένοι με εκρηκτικά. Όταν έφθασαν κάτω από το ξενοδοχείο, συνέδεσαν τα παλιά εκρηκτικά των Γερμανών με τα δικά τους και ετοιμάστηκαν για την πυροδότηση.

Όλα ήταν έτοιμα και οι ΕΛΑΣιτες απλά περίμεναν τη διαταγή για να ανάψουν το φιτίλι. Αυτή η διαταγή δεν ήρθε ποτέ. Ο λόγος ήταν πως κανείς δεν ήθελε, ενώ ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρισκόταν ακόμα σε εξέλιξη, να σκοτώσει έναν από τους τρεις ηγέτες των συμμάχων. Μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να καθορίσει τη ροή των πραγμάτων και βέβαια να αλλάξει την παγκόσμια ιστορία.

Ο άνθρωπος που περίμενε την εντολή για να ανάψει το φιτίλι ήταν ο Μανώλης Γλέζος ο οποίος το 2014 είχε περιγράψει στον Observer εκείνες τις δραματικές ώρες: «Θα σας πω κάτι που δεν έχω πει σε κανέναν. Εγώ ο ίδιος κρατούσα το σύρμα με το φιτίλι και έπρεπε να το ξετυλίξω. Ήμασταν περίπου 30 άτομα. Δουλεύαμε στα τούνελ. Φοβόμασταν πολύ ότι θα μας ακούσουν. Συρθήκαμε μέσα στα σκατά και το νερό και βάλαμε το δυναμίτη ακριβώς κάτω από το ξενοδοχείο. Πήγα σε αυτούς που είχαν τον πυροκροτητή και περιμέναμε, περιμέναμε για το σινιάλο, αλλά δεν ήρθε ποτέ. Τίποτα. Δεν έγινε καμία έκρηξη. Τότε το ανακάλυψα. Την τελευταία στιγμή το ΕΑΜ διαπίστωσε ότι ο Τσώρτσιλ ήταν στο κτίριο και έδωσε εντολή να ματαιωθεί η επίθεση. Το ΕΑΜ ήθελε να ανατινάξει τη βρετανική διοίκηση, αλλά δε θέλαμε να είμαστε υπεύθυνοι για τη δολοφονία ενός εκ των Τριών Μεγάλων. Θέλαμε να ανατινάξουμε τη Μεγάλη Βρετανία γιατί ήταν το αρχηγείο του Σκόμπι. Από εκεί κατηύθυνε τη μάχη και για αυτό θέλαμε να το ανατινάξουμε», είχε πει ο «τελευταίος παρτιζάνος» Μανώλης Γλέζος.

Το σχέδιο εγκαταλείφθηκε. Ο Τσώρτσιλ έφυγε ζωντανός από την Αθήνα. Στις 26 Δεκεμβρίου 1944 ο εθνοφύλακας Μιχάλης Μεγαλοοικονόμου, που περιπολούσε μαζί με έναν Βρετανό στρατιώτη, βρήκε τα κρυμμένα εκρηκτικά. Ειδοποίησε αμέσως την υπηρεσία του και λίγη ώρα μετά πάνω από 900 κιλά δυναμίτη εντοπίστηκαν κάτω από το ξενοδοχείο.