υπέροχα μέρη, αξίζει μια επίσκεψη!
ορεινός
Ορεινογραφίες
Με αφετηρία τη Πόμπια, φεύγουμε ακολουθώντας την παλιά διαδρομή προς το μοναστήρι Κουδουμά. Παλιά έκαναν τρεις μέρες να φτάσουν οι άνθρώποι απ’ το χωριό Πόμπια
Η οροσειρά Αστερούσια ή Κόφινας, ύψ. 1231μ., είναι μία μεγάλη σε μήκος αλλά χαμηλή οροσειρά της επαρχίας Μονοφατσίου, που οι πλαγιές της πέφτουν στο Λυβικό πέλαγος.
Με βάση το κεφαλοχώρι Πόμπια, οδηγούμεθα ανατολικά. Συναντάμε ένδειξη χωριό Αληθινή 2 χλμ. και Πλάτανος 7 χιλ. Θα καλύψουμε την παλιά διαδρομή, αυτή που έκαναν τότε με τα μουλάρια.
Καθώς διασχίζουμε το πεδίο, οι κορφές μπροστά μας είναι γυμνές με χαμηλή μακία, …. βράχια, με όμορφες γραμμές και σχήματα. Μια κορφή πάνω απ’ το χωριό Πόμπια είναι η Βίγλα 659 μ., Τσούρος 593 μ. Κ589 μ. και Βίγλα 685 μ. Το επόμενο χωριό είναι το Πέρι. Απ’ εδώ έχουμε μία πανοραμική άποψη της πεδιάδας της Μεσσαρά, με τις ελιές. Στην άκρη του χωριού Πέρι, τοποθεσία Δασάκι και συνεχίζουμε. Παλιά σπιτάκια, μικροί οικισμοί με πολλά παλιά στοιχεία ανάμεσά τους. Ξεχωρίζουν βρύσες, εκκλησιές, σπίτια μεσοπολέμου και παλιότερα χαμηλά ή αρχοντικά. Απ’ εδώ βγαίνουμε σε πιο κεντρικό δρόμο, όπου Πλάτανος 4 χλμ. και Λέντας 20 χιλ. Μοίρες 4 χιλ. και Μάταλα 20 χλμ. πίσω μας.
Στα Αστερούσια του νομού Ηρακλείου
Η περιοχή της οροσειράς Αστερούσια είναι πολύ ιστορικό κομμάτι από παλιά και στην αρχαιότητα ήταν ένα κομμάτι πολύ πυκνοκατοικημένο. Πίσω απ’ τα Αστερούσια βρίσκεται το επίνειον της Γόρτυνος Λεβήν, ο σημερινός Λέντας, με τα ερείπια του περίφημου αρχαίου Ασκληπιείου.
Συνεχίζουμε και περνάμε το χωριό Πλάτανος. Πλησιάζουμε το επόμενο χωριό Πλώρα, 2 χλμ. δεξιά στην εκκλησία, και τα κορίτσια, που ρωτάμε για τον Κόφινα μάλλον τα μπλέξαμε!. Ακολουθούμε την οδό Αστερουσίων και διασχίζουμε το χωριό. Είναι ωραίο χωριό με παλιά σπίτια άλλα ερειπωμένα, γερό χωριό καμωμένο από πέτρα. Στην συνέχεια φτάνουμε σε διασταύρωση, όπου έχουμε δεξιά ένδειξη για το χωριό Αντισκάρι 11 χλμ. και Πλατιά Περάματα 17 χλμ. (μέσω Αγίου Κυρίλλου). Στην ευθεία, Απεσωκάρι 1 χλμ. Για Λέντα πάει αριστερά, διχαλώνει. Βγαίνουμε από το χωριό Πλώρα και διαβάζουμε Μιαμού 11 χλμ. (από τον κόμβο του χωριού Απεσωκάρι), Κρότος 14 χιλ. Λέντας 25 χλμ. στα δεξιά. Αγιος Κύριλλος 7 χλμ., και Μονή Απεζανού 10 χλμ. πίσω μας. Συνεχίζουμε αριστερά στον κόμβο για το χωριό Απεσωκάρι, όπου και φτάνουμε. Κάνουμε φώτο της εκκλησίας της Παναγίας και το παλιό εργοστάσιο, σήμερα καφενείο (ανακαινισμένο), στενόμακρο και πίσω ο ορεινός όγκος των Αστερουσίων. Στην συνέχεια φτάνουμε στο χωριό: Φλιαθιάκες και ένδειξη για Βασιλικά Ανώγεια, ευθεία επάνω 3 χλμ. Φτάνουμε στο χωριό Βασιλικά Ανώγεια και στην είσοδο του χωριού, επάνω δεξιά συστάδα από παλιά σπίτια εντυπωσιακά. Δίπατα σπίτια με οντά, πολύ όμορφα. Στην συνέχεια περνάμε το χωριουδάκι Καμβύλα, σπίτια παλιά με αυλές, και γεμάτα παλιά στοιχεία που κρατούν ακόμη την εικόνα τους. Οι πόρτες, τα παράθυρα, τα ρείθρα τους, στοιχεία πολύ εντυπωσιακά που αμέσως ξεχωρίζουν. Να όπως αυτό το παλιό λιοτρίβι, πέτρα, η γούρνα και πιο κει η θολωτή διπλή βρύση-στέρνα. Αυτές οι βρύσες είναι πολύ αξιόλογες, εντυπωσιακές, με στοιχεία ανατολής και ενετικά. Φωτογραφίζω την πόρτα του 1919, όπως γράφει. Εντυπωσιακές καμινάδες στα σπιτάκια. Φτάνω στο χωριό Βασιλική, όπου στη συνέχεια συναντάμε κόμβο και διαβάζουμε: Κρότος 8 χιλ. και Λέντας 15 χιλ. Ενδεικνυόμενη διαδρομή: για σύντομη και «καθαρή» προσέγγιση της κορφής των Αστερουσίων, Κόφινας, ύψ. 1.231 μ. είναι: Μοίρες – Άγιοι Δέκα και απ’ εκεί στην Βαγιονιά – Λούκια – Καπετανιανιά, απ’ όπου πορεία για την κορφή Κόφινας των Αστερουσίων.
Οδηγούμεθα στο χωριό Λούκια, δεξιά 8 χιλ. Μπαίνουμε στο χωριό, που είναι απλωμένο, στους πρόποδες της οροσειράς και από πάνω αριστερά υπάρχει ένα εντυπωσιακό βραχώδες σύμπλεγμα, το Μάρμαρο, ύψ. 900μ. Στη συνέχεια συναντάμε πινακίδα, που αναφέρει: Ασήμι 15 χιλ. Και Πύργος 20 αριστερά. Κουμάσα 2 χιλ δεξιά, συνεχίζουμε ευθεία, όπου Καπετανιανά 8 χιλ. και Άγιος Ιωάννης 15 χιλ. Διαβάζουμε πινακίδα σχετικά με τις εργασίες διάνοιξης και βελτίωσης του δρόμου: Λούκια – Καπετανιανά 36.000.000 δρχ. Το πεδίον είναι γυμνό, αλλά όμορφο, θυμάρι και χαμηλή βλάστηση, ντάλα καλοκαίρι, δύο αρπακτικά πετούν από ψηλά μας στην κορφή. Ανεβαίνουμε πια στην οροσειρά των Αστερουσίων, σε καινούργια άσφαλτο, εκκλησάκι, άσπρο θολωτό. Εντυπωσιακά φοντάρουν αυτά τα κτίσματα στο σκληρό – γυμνό και παράξενο ολόγυρα πεδίο και πίσω τα χαρακτηριστικά βράχια Μάρμαρο. Στη συνέχεια συναντάμε βρυσούλα, Στυλιανός Αποστολάκης, 1991, όμορφη, παλιά δεξιά στον δρόμο. Γίδια γύρο μας, φωτογραφίζουμε την κορφή του Κόφινα. Απ’ εδώ ένας δρόμος φεύγει και οδηγεί αριστερά στο εκκλησάκι και πιο πίσω η εντυπωσιακή κορφή Κόφινας.
Όρνια στα Αστερούσια
Φτάνουμε στο χωριό Καπετανιανά, ένα πολύ όμορφο χωριό, ορεινό, που κρατάει ακόμη τα στοιχεία του απομονωμένου χώρου. Οικισμός με σπίτια παλιά, πέτρινα, γκρέμια, μπαχτσέδες, και ένας δρόμος – πάει δεν πάει – κατά μήκος του φαραγγιού, που βγάζει στην παραλία της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου. Απ’ το χωριό και κάτω, πεζούλια κλιμακωτά, βγαίνει σε ρεματιά, όαση από βλάστηση (παρουσία νερού), μονοπάτι παλιό, κάνει σκάλα και καταλήγει στον Άγιο Ιωάννη. Συνεχίζουμε πάνω απ’ το χωριό και κινούμεθα προς την ψηλή κορφή, μέσω χωματόδρομων, όπου η πορεία μας γίνεται μέσα από δρόμους που ελίσσονται επί της κορυφογραμμής. Καθώς κινούμεθα ανατολικά, πέφτουμε πάνω σε κοινωνία από 80! Όρνια (προσπάθησα να τα μετρήσω) τους μέτρησα τους γυπαετούς, δίπλα στην ποτίστρα. Εδώ πρέπει να είναι μία απ’ τις κυριότερες εστίες συγκέντρωσης των αρπακτικών, όπου ο τόπος απομονωμένος, τα κρατάει. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό, ποτέ άλλοτε δεν είχα δει τόσα πολλά αρπακτικά, να είναι καθισμένα στην ποτίστρα και πηγή στην και μόλις σκάμε μύτη αμέριμνοι – πού να φανταστούμε τι μας περίμενε δίπλα μας – νάσου και απογειώνονται όλα, μαύρισε ο ουρανός, σκοτείνιασε ο τόπος, καθώς είναι μεγάλα πουλιά. Το εντυπωσιακά ωραίο ήταν ότι πετούσαν χαμηλά, σχετικά κοντά μας Απίστευτες εικόνες, μείναμε εκεί αποσβολωμένοι, αμίλητοι..
Συνεχίζουμε επί της κορυφογραμμής, όπου συναντάμε ξύλινη πινακίδα, που αναφέρει Κουδουμά αριστερά και δεξιά ένδειξη για την ανάβαση της κορφής. Φτάνοντας στο τέλος της δεξιάς πορείας μας, όπου ξωκλήσι, απ’ εδώ θα ανέβουμε στην κορυφή του Κόφινα Αστερουσίων.
Σύγκριση στα Αστερούσια
Ανάβαση κορφή Κόφινας 1.231μ. Αστερουσίων,
Ακολουθώντας τα σημάδια, αρχικά ανεβαίνουμε ένα σαθρό πετρώδες πεδίο μέχρι να φτάσουμε στα ριζά των βράχων. Η διαδρομή είναι σημαδεμένη και εντυπωσιακή, διότι θυμίζει κάτι από όρος Σινά και κάποια απ’ τα βουνά της Ελλάδας, όπου τα τελευταία μέτρα για την κορφή, χρειάζεται να βάλει κανείς και το χέρι του. Είναι σημαδεμένη με μεγάλα σημάδια η πορεία – όπου αυτή γίνεται ανάμεσα από βράχια – ανεβαίνοντας και περνώντας «πόρτες» διαδοχικές. Η διαδικασία της ανάβασης, απ’ τα ριζά των βραχωμάτων κρατά 00.20 – 00.30ω. και ακολουθώντας τα σημάδια σε φέρνει στο επάνω ομαλό πλάτωμα της κορφής, όπου εξωκλήσι πολύ όμορφο. Λόγω του ότι είναι νότια και αμέσως μετά την θάλασσα, ο καιρός το πιάνει και γι’ αυτό διαθέτει και αλεξικέραυνο. Το μέρος είναι εντυπωσιακά όμορφο, καθώς στα πόδια σου απλώνονται όλα τα νότια παράλια της Κρήτης, κάτω φαίνεται η όαση που φωλιάζει το μοναστήρι του Κουδουμά και πάει λέγοντας. Το εκκλησάκι είναι αφιερωμένο στον Τίμιο Σταυρό.
Επιστρέφουμε απ’ την κορφή του Κόφινα, απ’ την ίδια διαδρομή και κατεβαίνουμε στο εκκλησάκι της βάσης. Εδώ σταματούν οι προσκυνητές, που έρχονται στη γιορτή του Σταυρού για να ανέβουν στην κορφή του. Οικογένειες, παιδιά έχουν τάμα και πραγματώνουν κάθε χρόνο την ανάβαση στην κορφή, σκαρφαλώνοντας μέσα απ’ το βραχώδες πεδίο, γι’ αυτό και τα σημάδια στα βράχια, είναι ανθρώπινα, δεν είναι ορειβατικά.
Καλή η κορυφή αλλά το μάτι μας έσκυψε χαμηλά στην ρεματιά, εκεί που είναι το μοναστήρι του Κουδουμά.
«Πορεία υποχρεωτική» για την κορυφή του Κόφινα Αστερουσίων
Πάμε στο μοναστήρι του Κουδουμά
Συνεχίζουμε την πορεία μας με προορισμό το μοναστήρι του Κουδουμά, – ποθημένο της συνοδοιπόρου μου, που τόσα χρόνια άκουγε γι’ αυτή την πορεία των Πομπιανών-συγχωριανών της που έκαναν με τα ζώα πορεία τρεις ημέρες απ’ το χωριό της για να φτάσουν στο μοναστήρι, τότε που δεν υπήρχαν δρόμοι και όλα γινόντουσαν με τα πόδια.
Η πορεία μας συνεχίζεται επί της κορυφογραμμής, διασταύρωση όπου ένδειξη στα δεξιά για το μοναστήρι, σταυρός στα αριστερά μας. Ο δρόμος ερχόταν απ’ το χωριό Στέρνες, απ’ όπου είναι και η καθαρότερη προσέγγιση για το μοναστήρι. Ψηλώνουμε σιγά – σιγά για να πέσουμε απ’ τα ψηλά στα χαμηλά, σε επίπεδο θαλάσσης. Αρχίζουμε να κατεβαίνουμε ελικοειδώς και διαβάζουμε ξύλινες καλαίσθητες πινακιδούλες, θολωτές: , Ι.Μ. Κουδουμά, 10 χιλ. πολιτιστιστικός σύλλογος Στερνών δρόμο για να φτάσουμε στη Μονή. Καθώς κατεβαίνουμε, ανατολικά του όγκου Κόφινα οι πλαγιές είναι πολύ όμορφες, με κεδροκυπάρισσα, που συνοδεύουν το φαράγγι που καταλήγει στο μοναστήρι και στην θάλασσα. Πινακίδα: όποιος βρει ένα τραπεζομάντηλο να το φέρει στο μοναστήρι! Συνεχίζουμε και κατεβαίνουμε, πινακίδα καινούργια, οβάλ, εδώ γράφει 14 χιλ., περνάμε ρεζέρβα νερού για φωτιές. Πεύκα που είναι λυγισμένα με την φορά του αγέρα, χαμηλά, όλα ίδιο «χτένισμα» και κάνω φώτο ενός χωριού που μπορεί να ήταν οι Τρεις Εκκλησιές. (το είπαμε για πλάκα Τσούτσουρο!, επειδή η Δήμητρα θυμόταν ότι πιο ανατολικά στην επαρχία Καστελλιανών, υπήρχε το παραθαλάσσιο χωριουδάκι Τσούτσουρο και ήταν σωστή!).
Ξανά πινακίδα που αναγράφει 16 χιλ. και τρελαίνεσαι! Εκεί που λες ότι τελειώνει, η απόσταση μεγαλώνει. Σημειώνουμε 20ο χιλ. και στη συνέχεια 22ο χιλ. οπότε καταλαβαίνουμε ότι τα χιλ. αυξάνουν απ’ το χωριό Στέρνες. Πέφτουμε στην όαση, όπου εντυπωσιακό φαράγγι, με σπήλαια, ξωμάχων μοναχών ερημητήρια, παλιά ερείπια, κλεισμένες σπηλιές μέσα στο φαράγγι. Εδώ έχουν γίνει οικοτουριστικές χαράξεις και διαδρομές, όπως Άγιος Αντώνιος, τίτλος έργου μονοπάτι Αγίου Κουδουμά – Αγιος Αντώνιος, χάραξη κατασκευή σήμανση μονοπατιού, 1.000.000 δρχ. Ακόμη κατασκευή μονοπατιού Μονής Κουδουμά – Αβατόσπιτου. Πρόκειται για χαράξεις με αφετηρία το μοναστήρι του Κουδουμά και μπορεί κανείς να οδηγηθεί απ’ τα παλιά αυτά μονοπάτια, που προϋπήρχαν και ανανεώθηκαν είτε προς Άγιο Ιωάννη και Καπετανιανά είτε προς Άγιο Αντώνιο και χωριό Παράνυμφοι. Είναι πολύ όμορφο μέρος, κρατά ακόμη αυθεντικότητα και θυμίζει τα Σφακιά πριν 30 χρόνια.
Ο Τίμιος Σταυρός, στον Κόφινα, ύψ.1.271μ.
Τελικά ρωτώντας στο μοναστήρι μάθαμε ότι η διαδρομή είναι συνολικά 24 χιλ. απ’ το χωριό Στέρνες και οι κάτοικοι της περιοχής την κάνουν 0045 – 0100ω. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον πρέπει να παρουσιάζει το φαράγγι του Κόφινα ή Κουδουμά,. Είναι όλα όπως της Σαμαριάς, μπαίνεις μέσα και περπατάς. Δεξιά και αριστερά υπάρχουν σπηλιές-ασκηταριά, ναϋδρια, ασχολίες κατοίκων με ξύλευση και βόσκηση.
Το μοναστήρι είναι οργανωμένο, είναι εξωραϊσμένο, με μοναχούς, με κελιά και διαθέτει υποδομή. Το επισκέπτονται άνθρωποι τους καλοκαιρινούς μήνες ως τάμα και γίνεται και παγγύρι τον 15Αύγουστο. Μπροστά απ’ την εκκλησιά τα αλμυρίκια έχουν γίνει δένδρα και η θάλασσα του κόλπου είναι μαγεία. Στα δεξιά σπηλιά, τόπος μαγευτικός για χαλάρωμα και υπάρχει δυνατότητα, αν ξεμείνει κανείς να διανυκτερεύσει στη μονή.
Όμως, για μας, ο δρόμος της επιστροφής είναι μακρύς και σίγουρα άξιζε να μείνουμε εδώ, εάν δεν πίεζε ο χρόνος. Αποφασίζουμε να επιστρέψουμε στη βάση μας, αφού παρακολουθήσαμε τον εσπερινό στη Μονή και ο μοναχός μας χάρισε λίγη ώρα κουβεντιάζοντας μαζί μας. Στο τέλος μας χάρισε από μία εικονίτσα. Με βαριά καρδιά και κρατώντας ακόμη το φως της ημέρας, αποφασίζουμε να επιστρέψουμε, ξανά την διαδρομή πίσω, μέχρι να πάρουμε όλο το ύψος και να βγούμε ψηλά στον κόμβο.
Στην ρεματιά των Αστερουσίων
..Κατεβαίνουμε από πάνω μπερδεμένα, έχουμε βγει σε υπέροχο οροπέδιο όπου ποιμενικές υπέροχες εστίες, ακμαίες, όπου το τοπίο μπορεί να είναι γυμνό αλλά παρουσιάζει πολύ ενδιαφέρον. Ποιμενικές εστίες με ζωντανή και μεγάλη κτηνοτροφία, εκκλησιά, αμπέλια, κοιλάδα, δρόμος δεξιά που οδηγεί για τον οικ. Τρεις Εκκλησιές και βγαίνουμε απέναντι από το χωριό Παράνυμφοι και δεξιά βράχια φαραγγιού με ελιές, αμπέλια, σπιτάκια μαγικά. Υπέροχο πεδίο, γλυκοί λόφοι που κατεβαίνουν στο χωριό Χάρακας. Δεν είδαμε πουθενά το χωριουδάκι Αμύγδαλος, που έπρεπε να συναντήσουμε μετά το χωριό Παράνυμφοι, 7 χιλ. από το χωριό Χάρακας. Στην έξοδο του μεγάλου χωριού Χάρακας, υπάρχει βράχος-λόφος με εκκλησάκι επάνω του, απέναντι από την υπέροχη δίκοχη εκκλησία. Στη συνέχεια και ακολουθώντας πορεία δυτική, βάλαμε σκοπό να επιστρέφουμε στην Πόμπια. Περνάμε το χωριό Αγία Φωτιά, εάν δεν έχουμε χαθεί, παίζεται, αλλά σίγουρα μελωμένοι, καθώς την ωραιότερη ώρα της ημέρας, την ώρα του δειλινού, το κασετόφωνο του αυτοκινήτου θέλουμε να παίζει κομμάτια του Lucio Dalla, και του Andrea Bocelli. Είναι απίστευτα όμορφο να έχεις οργώσει όλη τη μέρα τα ορεινά, να έχεις λυσσάξει και καθώς γυρίζεις το δειλινό να ακούγεται δίπλα σου μουσική. Είναι κάτι που με απογειώνει, κάθε φορά που μου συμβαίνει. Είναι η ώρα του δειλινού, εδώ ο ήλιος πέφτει πίσω απ’ τον Ψηλορείτη, η μουσική δυναμώνει, απλώνεται και αυτή η μελωδία με συνεπαίρνει. Έχω δίπλα μου την Πόμπια, παιδική φίλη που έχουμε μεγαλώσει μαζί και δεν χρειάζεται να λέμε πολλά. Τα έχουμε πει τα περισσότερα τόσα χρόνια, οπότε χωρίς να μιλάμε απολαμβάνουμε την μουσική τούτη την ώρα, με ένα Lucio Dalla που τα λέει όλα..
Οικιστικό συγκρότημα στην Μονή Κουδουμά
Βγαίνουμε σε κόμβο όπου δεξιά ένδειξη για το χωριό Ασήμι 4 χιλ. και ευθεία φτάνουμε στις Στέρνες και πάμε για το χωριό Στάβιες, όπου και φτάνουμε, αφού περάσαμε τα χωριά Παναγιά και Διονύσιο. Στη συνέχεια φτάνουμε στο Φουρνοφάραγγο, όπου στα αριστερά μας κάτι βράχια άλλο πράγμα. Πρόκειται για τα βράχια, που προέρχονται από την οροσειρά των Αστερουσιών και συγκεκριμένα έχουμε να κάνουμε με αυτά που προαναφέραμε, Μάρμαρο. Ευθεία δρόμος οδηγεί στα χωριά Λούκια και Κουμάσι (βόρεια και πίσω απ’ τα Καπετανιανά) και συνεχίζουμε για Βαγιονιά. Στη συνέχεια, αφού τελειώσαμε και με την Βαγιονιά, έχουμε μία σύγχιση και καθώς ταξιδεύουμε, η συνοδηγός μου αναφέρει ότι πάμε για Βασιλική!
Τα νότια παράλια, στο Λιβυκό πέλαγος του νομού Ηρακλείου
Μέσα στην νύχτα, χωρίς να είμαστε και πολύ σίγουροι ότι το ένα χωριουδάκι μετά το άλλο είναι στην σωστή σειρά που θα θέλαμε να είναι, για να μας οδηγήσουν πίσω στην Πόμπια, έχουμε από ώρα εγκαταλείψει την καταγραφή των χωριών, απλά περνάμε το ένα μετά το άλλο με την υποψία ότι πάμε καλά: Bασιλικά Ανώγεια, Φλαθακιές, Απεσωκάρι, Πλώρα, Πλάτανος, Πέρι, Αληθινή και επιτέλους Πόμπια.
Για κλείσιμο
Οροσειρά Αστερούσια δεν νοείται χωρίς το χωριό Καπετανιανά, την κορφή Κόφινας, το μοναστήρι του Κουδουμά, τα χωριά που διασταυρώνεις και τα φαράγγια που καταλήγουν στην θάλασσα.. Πού να πρωτοσταθείς; Το νότιο αυτό ορεινό κομμάτι της Κρήτης δεν έχει την ανάπτυξη που έχει το βόρειο, είναι όμως παρθένο, αυθεντικό και κρατά στοιχεία και εικόνες απ’ τα παλιά. Είναι ολόκληρο ένας ημιορεινός παράδεισος με πολλές εναλλαγές. Είναι εντυπωσιακό κομμάτι στα κεντρικά της οροσειράς, που αρκεί να περιηγηθεί κανείς αστόχαστα και τότε θα ανακαλύψει μοναδικές εκπλήξεις. Τα νότια παράλια των Αστερουσίων, είναι πανέμορφα, αλλά θέλει χρόνο να τους διαθέσει κανείς για να απολαύσει.
Τάκη Ντάσιου, καλοκαίρι 2002