Θάταν το καλοκαίρι του 2007, όταν μια μέρα πήραμε το δρόμο για το χωριό Μάραθος Αγράφων, νομού Ευρυτανίας. Προηγουμένως, είχαμε σταματήσει στη Βαρβαριάδα, για να δούμε τον μπάρμπα Λάμπρο Κοντογούνη και να πάρουμε πληροφορίες που ζητούσαμε, για τον Μάραθο αυτή την φορά. Ο μπάρμπα Λάμπρος, θυμάμαι μας είχε πει: «Σύρτε να βρείτε τον γερό Πεσλή στο χωριό, αυτός θα σας τα πει όλα για τον τόπο»..
Στο μαγαζί με τους Στυλιανό και Φώτη Πεσλή..
Έχουμε αφήσει τώρα την Βαρβαριάδα, ανεβαίνουμε για το χωριό Μάραθος που φτάνουμε μετά από ώρα. Αφήνουμε το όχημα στο πλάτωμα και παίρνοντας τα πόδια μας, μπαίνουμε στο χωριό. Ο πρώτος άνθρωπος που συναντάμε είναι ένα παλληκάρι, που μας συστήνεται πρώτος «Φώτης Πεσλής», «Ντασιαίοι» απαντάμε εμείς από κοντά, πούμαστε δυο. Σφίγγουμε τα χέρια και πριν καλά – καλά πούμε ότι ζητάμε τον Στέλιο Πεσλή, τον «μεγάλο», το παλληκάρι μας οδηγεί διακριτικά και ήσυχα ανάμεσα στα σπίτια του χωριού και μας δείχνει με περηφάνια την προτομή του Κατσαντώνη στην πλατειούλα, το σχολείο και τέλος την εκκλησιά των Ταξιαρχών, το καμάρι των Αγράφων. Καθόμαστε να ξαποστάσουμε στην πεζούλα, έξω από τον ναό και έχουμε την ευκαιρία να γνωριστούμε με τον Φώτη, να πούμε τα προσωπικά μας. Ένας νέος στο χωριό Μάραθος, κάτι που δεν συναντάς εύκολα εδώ σ’ αυτόν τον τόπο. Τον ρωτάμε εάν μπορούμε να βρούμε τον Στέλιο Πεσλή και μας λέει ότι «τώρα είναι στις δουλειές και σε λίγο θα τον βρούμε στο καφενείο». Μας είπανε ότι είναι μεγάλης ηλικίας. «Δουλεύει ακόμα»; «Έτσι είναι εδώ» αποκρίνεται ο Φώτης. Είναι μια ευχάριστη ανάπαυλα εδώ με την συντροφιά και κουβέντα του φίλου μας του Φώτη. Έχουμε χαλαρώσει..
Στο μαγαζί
Επιστρέφουμε στην πλατεία του χωριού, στο καφενείο του Πεσλή, συναντάμε ανθρώπους και φυσικά τον κο Στέλιο Πεσλή, που τις συστάσεις ανέλαβε να κάνει ο Φώτης, που στάθηκε ο οικοδεσπότης του χωριού μέχρι να σμίξουμε με τον πρώην πρόεδρο του χωριού. Γύρο απ’ το τραπέζι, παίρνουμε θέση, αφού πίνουμε αρχικά από ένα τσιπουράκι. Ο Φώτης σοβαρός όταν αρχίζει ο παππούς να μιλάει. Προσέχω πόσο προσεκτικά άκουει τα λόγια του γέρο Πεσλή κι’ ας τάχει ακούσει, είμαι σίγουρος, πολλές φορές στο παρελθόν. Ο γέρο Πεσλής μας εξιστορεί:
Στο μαγαζί συνέχεια
«Πρώτα-πρώτα να πούμε για τους Μακρυγιανναίους. Οι Μακρυγιανναίοι ήταν απ’ το Βασταβέτσι της Ηπείρου και ερχόνταν και παραθέριζαν στον Μάραθο, τότε Μύρεσι, μετά μετονομάστηκε σε Μάραθο. Η μάνα του ήταν από το σόι των Μακρυγιανναίων. Η καταγωγή της ήταν απ’ το Βασταβέτσι Ηπείρου και ερχόντουσαν εδώ και ξεκαλοκαίριαζαν, ήταν βλάχοι, (Σαρακατσαναίοι) και ήρθαν εδώ σε μια περίπτωση, όπου γεννήθηκε και ο Κατσαντώνης. Υπάρχει ένα μέρος που το λένε «στου Κατσαντώνη», πέρα προς το χ. Άγραφα είναι (Προφήτης Ηλίας). Γεννήθηκε εκεί ο Κατσαντώνης. Κάποτε ένα κλιμάκιο απ’ τους κλέφτες, πέρναγε από πάνω απ’ εκεί και λένε: «Πού θα πάμε να αναμερίσουμε τώρα;» και αναμέρισαν και πάνε απ’ εκεί που ήταν η στάνη του Κατσαντώνη. Λένε ότι εδώ είναι του Κατσαντώνη. Δεν λεγόταν Κατσαντώνης τότε, παιδάκι ήταν ακόμη, δεν είχε βαπτιστεί ακόμη, Μακρυγιανναίοι λεγόντουσαν. Αφού τέλος πάντων ήρθε λοιπόν το κλιμάκιο αυτό στη στάνη των Μακρυγιανναίων, «γειά σας, γειά σας», όπως κάνουν τα συνηθισμένα, κέρασε ποτό απ’ την Τσιόρτσια, δηλαδή τσίπουρο απ’ την Τσιόρτσια (Ανηφόρα). Βγήκαν στην Ανηφόρα, εκεί που το λέμε στου Κατσαντώνη (υποτίθεται ότι βαφτίστηκε στην Τσιόρτσια). Βαπτίσθηκε όμως ο Κατσαντώνης στον Μάραθο, στον Προφήτη Ηλία, εκεί τον βάπτισαν και είπε ο νονός του, καπετάν Δίπλας, πούταν κλέφτης, όχι απ’ αυτούς που είναι σήμερα, απ’ αυτούς που πολέμαγαν. Βαπτίστηκε ο Κατσαντώνης κι ήρθε σιγά-σιγά, μεγάλωσε προς τα εδώ, πολέμησε και αρχίνησε και λέγονταν Αντώνης, δεν λεγόταν Κατσαντώνης. Έλεγε «θα πάω να γίνω κλέφτης» και τούλεγε η μάνα του «κάτσε Αντώνη μ’» κι αυτός «θα βγω, θα φτιάξω», «όχι θα πάω, θα πάω» και από εκεί τούμεινε και βγήκε το όνομα Κατσαντώνης. Και βλέπουμε, εδώ, στο χωριό Μάραθος, την προτομή του Κατσαντώνη. Υπάρχει και στο χωριό Άγραφα το άγαλμά του, αλλά μπορεί…
Στο μαγαζί με τις ώρες.
Το βάπτισαν, το παιδί μεγάλωσε, πήγε τέλος πάντων μέχρι σε ηλικία τέτοια την οποία καταλάβαινε, λέει «θα πάω κλέφτης», «όχι Αντώνη μ’», το πρώτο ήταν Αντώνη το δεύτερο ήταν Κατσαντώνη «κάτσε Αντώνη μ’» τούλεγε η μάνα του, και κατόρθωσε σιγά-σιγά και πήρε το όνομα αυτό, το οποίο το χάρισε η μάνα του..
Η προτομή του Κατσαντώνη στον Μάραθο
Να πούμε για τον Βεληγκέκα και τη μάχη στη Σπανορούλα. Από κει όπως ήταν συνήθως, όπως βάραγαν τότε οι κλέφτες, κλέφτες ήταν τότε, όχι για να αρπάζουν αλλά για να πολεμάνε. Ερχόταν τότε μία κομπανία Τουρκαλάδες απ’ τη Χρυσ’ και έφτασαν στην Σπανορούλα επάν’. Όμως εκεί περίμενε ο Κατσαντώνης, περίμενε και αυτός, που ήταν απ’ τη Χρύσ’, ήταν και απ’ τα Γιάννινα (Βεληγκέκας). Όταν ο Αντώνης ήταν φυλακή (Γιάννινα), αυτός τον απόλυσε, τούπε: «γιατί ορέ Αντώνη», έβγαινε στο παράθυρο και αγνάντευε στην φυλακή «ορέ Αντώνη, θα καθίσεις ήσυχα για να σ’ απολύσω τώρα;» «ναι» τoύπε, τον γέλασε όμως, ήρθε σιγά-σιγά και κατέληξε ναρθεί η τύχη αυτουνού του Τούρκου (Βεληγκέκα) να έρθει στη Σπανορούλα. Όταν ήταν αυτού τού έκραξε «ε!, δεν αισθάνομαι καλά» και πάει! αυτά ήταν τα πράγματα.
Μνημείο Πεσόντων στο Μάραθο
Κοιτάξτε τώρα, αυτό το ύψωμα που βλέπουμε εκεί πάν’ – καλά εσείς βλέπετε εγώ δεν βλέπω – στο ύψωμα εκεί πολέμησε ο Κατσαντώνης και σκότωσε τον Βεληγκέκα «στου Βεληγκέκα». Βέβαια, απ’ εκεί και μετά, αργότερα, σ’ άλλο ύψωμα που ήταν ο Κατσαντώνης μαζί με τον αδελφό του τον Γιώργο και εκεί τον έπιασαν. Αρρώστησε ο Κατσαντώνης και αφού ήταν άρρωστος, το έμαθαν, είχαν πληροφορία, πού ήταν ο Κατσαντώνης, κοντά στο Μοναστηράκι, σ’ ένα χωριό απάν’, σ’ ένα ύψωμα ήταν μια σπηλιά και ήταν μέσα. «Στην σπηλιά του Κατσαντώνη». Είναι πάνω απ’ το χ. Μοναστηράκι. Είναι και μια τοποθεσία άλλη, το λένε «στην σπηλιά του Κατσαντώνη», που είναι προς τα δω, το Μάραθο, εδώ το είχε λημέρι.
Μερική όψη του χωριού Μάραθος με την εκκλησία του Ταξιαρχών
Τώρα να σας πω για το χωριό, τον Μάραθο. Ο Μάραθος παλιά είχε 600 – 700 άτομα και τώρα δεν έχει ούτε 40 άτομα, μόνιμα. Όχι μόνο μέσα στο χωριό Μάραθος, αλλά ακόμα και από τα γύρω. Έχει συνοικισμούς: Δραμάλα, Γεφυράκι, Παλιοχώρι, Καρβασαράς, Στύλος, Κλοπουκίτσα, Σέλο, Σελίτσα, Βαρβαριάδα, Τσαούτσα. Η κοινότητα Μαράθου είχε 4 σχολεία (Μαράθου, Σέλο, Στύλος και Δραμάλας), απ’ αυτά τα σχολεία Μαράθου και Σέλου ήταν τα κεντρικά. Μάζευαν τα πιο πολλά παιδιά. Εγώ βρήκα 43 παιδιά στο Σέλο, και όταν τέλειωσα εγώ το δημοτικό, το σχολείο δούλεψε ακόμη 2 – 3 χρόνια και έκλεισε. Εδώ, ο Μάραθος είχε 70-80 παιδιά, ο Σέλος 40, καμμιά 20ριά είχε η Δραμάλα και κάτι είχε ο Στύλος.. κάπου 150 παιδιά ολούθε. Τώρα το σχολείο στο Μάραθο έχει κλείσει από χρόνια και το χωριό το κρατάνε χειμώνα – καλοκαίρι 5 – 6 άτομα.. Τα τρία παράλληλα ρέματα, το Μυρισιώτικο, Κλαπουκίτσας και Σελιώτικο κρατούσαν τους μικροοικισμούς γύρω τους, στην κοινότητα του Μαράθου.» (Πεσλής Στυλιανός, ετών 93, πρώην πρόεδρος κοινότητας).
Εσωτερική τοιχογραφία-αγιογραφία της εκκλησίας των Ταξιαρχών στο Μάραθο
..Χρόνια μετά, ένα από τα μόνιμα άτομα του Μάραθου, το παλληκάρι, ο Φώτης Πεσλής (1975–2023) μαθαίνουμε ότι σκοτώθηκε προχθές το πρωί γλιστρώντας, πέφτοντας από τον μεγάλο βράχο στην τοποθεσία Τουρκόμνημα, στην κοίτη του Μυρισιώτικου, που κατεβαίνει από το Προσηλιάκ’ στον Αγραφιώτη ποταμό. Ο Φώτης είχε πάει να μαζέψει τα γίδια που διατηρούσαν οι γονείς του… Δεν υπάρχουν λόγια…. Λυπόμαστε βαθιά…
Τάκη Ντάσιου, Απρίλιος 2023
Πηγή: orinografies.gr