Το ερώτημα του τίτλου μάς απασχόλησε τις προάλλες σε μια παράπλευρη συζήτηση στα σχόλια, με αφορμή ένα «μέχρι νεοτέρας» που είχα γράψει. Κάποιοι φίλοι θεώρησαν σωστή τη γραφή «μέχρι νεωτέρας», οπότε σκέφτηκα πως δεν θα ήταν περιττό ένα αρθράκι για αυτό το… ακανθώδες ερώτημα.
Στα αρχαία ελληνικά και στην καθαρεύουσα, τα παραθετικά των επιθέτων σε -ότερος και -ότατος γράφονταν με ω, -ώτερος και -ώτατος, όταν η προηγούμενη συλλαβή ήταν βραχεία: έτσι, στενώτερος, σοφώτερος, νεώτερος. Φαίνεται πολύ απλό, αλλά δεν είναι. Αφενός, επειδή υπάρχουν τα δίχρονα, που δεν είναι σαφές διά γυμνού οφθαλμού αν είναι βραχέα ή μακρά. Ας πούμε, στα επίθετα σε -ιος και -ικός το ι ήταν βραχύ, κι έτσι γράφαμε: τιμιώτερος, λογιώτατος, πειστικώτερος. Από την άλλη, αν ανάμεσα στα δυο βραχέα φωνήεντα μεσολαβούσαν δύο σύμφωνα, η βραχεία συλλαβή ονομαζόταν «θέσει μακρά», οπότε το παραθετικό γραφόταν με όμικρον, π.χ. θερμότερος.
Αυτός ο κανόνας της αρχαίας είχε νόημα όταν τα βραχέα φωνήεντα προφέρονταν διαφορετικά από τα μακρά -ήταν ενοχλητική η διαδοχή βραχειών συλλαβών και γι’ αυτό η δεύτερη τρεπόταν σε μακρά. Σε μια γλώσσα όπως η νέα ελληνική, που δεν γνωρίζει διαφορά μακρών και βραχέων (μόνο ο Σαββόπουλος είχε ισχυριστεί ότι ακούει τη διαφορά) δεν έχει νόημα και η τροπή του -ότερος σε -ώτερος στην ορθογραφία, κι έτσι πολύ σωστά η μεταρρύθμιση του 1976 εξομάλυνε την κατάσταση και όλα τα παραθετικά γράφονται με όμικρον εκτός αν το ωμέγα είναι στο θέμα (ανώτερος, κατώτερος, απώτερος).
Κι έτσι, από το 1976 σχεδόν όλοι γράφουμε στενότερος, τιμιότερος, γενικότερος, σοφότερος. Σχεδόν όλοι, και όλα τα λεξικά, όλες οι γραμματικές, όλοι οι μελετητές της γλώσσας. Μια εξαίρεση υπάρχει εδώ, ένα ανυπότακτο παραθετικό, το οποίο πολλοί εξακολουθούν να το γράφουν με ω: *νεώτερος (και, λιγότερο, *νεώτατος). Εννοώ ότι με ωμέγα το γράφουν πολλοί απλοί χρήστες, διότι και πάλι όλα τα λεξικά, όλες οι γραμματικές κτλ. γράφουν «νεότερος». Υπάρχουν λοιπόν κάμποσοι που γράφουν «νεώτερος» ενώ γράφουν «σοφότερος, τιμιότερος, γενικότερος».
Ωστόσο, η έκφραση «μέχρι νεοτέρας», που συχνά εμφανίζεται και ως «μέχρι νεοτέρας διαταγής», γράφεται από ακόμα περισσότερους με ωμέγα, μεταξύ των οποίων και από έργα αναφοράς, όπως το λεξικό Μπαμπινιώτη. Προσωπικά δεν συμφωνώ με την επιλογή αυτή, αλλά θα προσπαθήσω να παρουσιάσω αντικειμενικά τα επιχειρήματα όσων γράφουν «μέχρι νεωτέρας» (ενώ γράφουν «οι νεότεροι», «δεν έχω νεότερα» κτλ.). Θα αντλήσω υλικό από μια παλιότερη συζήτηση στη Λεξιλογία.
To «μέχρι νεωτέρας διαταγής», λένε, είναι ένα απολίθωμα, και τα απολιθώματα τα διατηρούμε ακέραια. Το «μέχρι νεοτέρας» μοιάζει με υβρίδιο.
Δεν συμφωνώ με την άποψη αυτή, και όχι μόνο επειδή μια αυστηρή εφαρμογή της θα επέβαλλε να γράφουμε με πολυτονικό τις εκφράσεις που είναι απολιθώματα, π.χ. το «δόξα τω Θεώ» με περισπωμένες και υπογεγραμμένες. Εφόσον όλοι δεχόμαστε ότι γράφουμε «νεότερος» (και όχι «νεώτερος»), μου φαίνεται ασυνεπές το «μέχρι νεΩτέρας», ιδίως αφού υπάρχει πιθανότητα στην ίδια πρόταση να συνυπάρχουν οι δυο γραφές.
Το λεξικό Μπαμπινιώτη, που όπως είπαμε προτιμά τη γραφή «μέχρι νεωτέρας», στο σχετικό λήμμα δίνει μια παραδειγματική φράση όπου αυτή η συνύπαρξη δεν αποφεύγεται:
νεωτέρας (λόγ.) (θηλ. τού λόγ. τύπου νεώτερος) στη ΦΡ. μέχρι νεωτέρας μέχρι να υπάρξει κάτι νεότερο, κάποια καινούργια εξέλιξη: οι εξελίξεις τρέχουν και θα είμαστε εδώ μέχρι νεωτέρας για να σας ενημερώσουμε για οτιδήποτε νεότερο | η απαγόρευση τής κυκλοφορίας θα συνεχίσει να ισχύει μέχρι νεωτέρας | συνεχίστε τις έρευνες μέχρι νεωτέρας (ενν. διαταγής). [ΕΤΥΜ. Η φρ. μέχρι νεωτέρας (διαταγής) αποδίδει τη γαλλ. jusqu’à nouvel ordre].
Όπως βλέπετε, το λεξικό παραθέτει, σκόπιμα πιστεύω, τη φράση:
θα είμαστε εδώ μέχρι νεωτέρας για να σας ενημερώσουμε για οτιδήποτε νεότερο
Χαιρετίζω την τόλμη, αλλά δεν νομίζω ότι δικαιολογείται η πολυτυπία για διαφορετικούς τύπους της ίδιας λέξης. Πολύ περισσότερο που το ίδιο λεξικό, στο λήμμα «νεότερος» έχει τη φράση «ουδέν νεότερον», γραμμένη βέβαια με όμικρον.
Από τα άλλα λεξικά, το ΛΚΝ καταγράφει μόνο τον τύπο με όμικρον: μέχρι νεοτέρας. Το ίδιο και το νεότερο ΜΗΛΝΕΓ. Το Χρηστικό έχει και τους δύο τύπους, με πρώτο το «νεοτέρας».
Όπως είδαμε πιο πάνω, το λεξικό Μπαμπινιώτη επιδεικνύει ασυνέπεια, με το να γράφει «μέχρι νεωτέρας» αλλά «ουδέν νεότερον». Πράγματι, και η δεύτερη φράση είναι εξίσου «απολίθωμα» όσο και η πρώτη.
Και όπως επισήμανε εύστοχα ο Εαρίων στη συζήτηση που είχε γίνει στη Λεξιλογία, υπάρχουν και άλλες στερεότυπες λόγιες εκφράσεις, που θα τις έλεγε κανείς επίσης απολιθώματα, τις οποίες όλοι τις ορθογραφούν εμ τον σημερινό τρόπο.
Πράγματι, όλοι (και το λεξικό Μπαμπινιώτη) γράφουν:
βασιλικότερος του βασιλέως
και
κοσμιοτάτη διαγωγή
και όχι «βασιλικώτερος, κοσμιωτάτη» όπως γράφαμε πριν από το 1976.
Οπότε; Προς τι η εξαίρεση με το «μέχρι νεωτέρας»;
Υπάρχει και ένας άλλος λόγος που εξηγεί την αντοχή του ωμέγα όχι μόνο στο «μέχρι νεωτέρας» αλλά και στο απλό «νεώτερος». Όχι ότι το ωμέγα είναι αρχοντικό και επίσημο -αν ήταν έτσι, θα το διατηρούσαμε και σε άλλα παραθετικά. Είναι η ύπαρξη των λέξεων: νεωτερισμός, νεωτεριστής, νεωτερικός, νεωτερικότητα, που είναι αρκετά διαδεδομένες είτε σε παλιομοδίτικες πινακίδες καταστημάτων, είτε σε μοντέρνες θεωρητικές συζητήσεις.
Το ωμέγα στις λέξεις αυτές δικαιολογείται με το επιχείρημα ότι είχαν σχηματιστεί πριν από την ορθογραφική αλλαγή -έχει κάποια βάση το επιχείρημα αυτό, γι’ αυτό και τόσο το ΜΗΛΝΕΓ όσο και το Χρηστικό προτιμούν τους τύπους με ωμέγα.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το ουσιαστικοποιημένο «λογιώτατος», εφόσον δεν είναι υπερθετικό του επιθέτου «λόγιος» αλλά ουσιαστικό.
Επειδή όμως η ορθογραφια είναι συμβαση, προσωπικά το βρίσκω συνεπέστερο και λογικότερο να γράφω «νεοτερισμός, νεοτερικότητα», όπως και «λογιότατος».
Και, ασφαλώς, «μέχρι νεοτέρας». Τουλάχιστον μέχρι νεοτέρας.
Πηγή: sarantakos.Wordpress.com