Γιώργος Παππάς – H αλήθεια της πανδημίας, ένα χρόνο μετά.

Στον χρόνο αυτό άλλαξαν πολλά, έγιναν γιγάντια βήματα εμπρός, αλλά το πρόσημο θα παραμένει πάντα αρνητικό: μια πανδημία που δεν έπρεπε να εξελιχθεί (και να συνεχίζει να εξελίσσεται), ανθρώπινη υπεροψία κόστους πολύ μεγαλύτερου κι αυτών των δύο εκατομμυρίων ζωών, επιστημονικά είδωλα και αυθεντίες που κατέπεσαν με πάταγο μέσα στην ανάγκη τους για αυτοπροβολή και επιβεβαίωση ή στα παιδιάστικα πείσματά τους, αμαθείς κοντόφθαλμοι πολιτικοί, φωνές που αναζήτησαν τα 15 λεπτά τους και τα πολλαπλασίασαν με το ψέμα, τον εγωισμό, ή το ατομικό κέρδος.

Υπήρξε εύπιστο κοινό- τον αναλφαβητισμό σε θέματα υγείας δεν το συζητήσαμε ποτέ σοβαρά άλλωστε, υπήρξε φόβος, ελλιπής πληροφόρηση, υπήρξε όμως εν τέλει και η αλήθεια. Κι όσο κι αν η αλήθεια μπορεί να αλλάζει όψεις με τον χώρο και τον χρόνο, ο πυρήνας της παραμένει αναλλοίωτος, και εμπεριέχεται στην επιστήμη. Και οι όποιες ήττες της επιστήμης στον χρόνο αυτό, οφείλονται στον δισταγμό εκφοράς της αλήθειας.

Η επιστήμη, και συνεπώς η αλήθεια, δεν γνωρίζει διπλωματία: γνωρίζει πώς ταξιδεύει ένα παθογόνο του αναπνευστικού και οφείλει να δρα προληπτικά, οφείλει να περιορίζει πτήσεις και ταξίδια όσο δυνατόν νωρίτερα , πριν την παγκόσμια διασπορά. Έκλεισαν πολλά σύνορα, αποφεύχθηκαν πολλές επανείσοδοι του ιου, πολλές αλυσίδες μετάδοσης και θάνατοι. Άνοιξαν άλλα σύνορα (ή δεν έκλεισαν ποτέ), και μαζί τους ταξίδεψε ο ιος, όπως τώρα ταξιδεύουν οι μεταλλάξεις του εμπρός στα άβουλά μας μάτια.

Η αλήθεια, και συνεπώς η επιστήμη, είναι η πληροφορία ως κοινό αγαθό: μια από τις ελάχιστες νίκες του χρόνου που πέρασε ήταν η ελεύθερη διάχυση της πληροφορίας, η ταχεία συνεργασία επιστημόνων ανά τον πλανήτη, η ανοιχτή διαβούλευση πειραμάτων, συμπερασμάτων και δεδομένων, οι συνεχιζόμενες εξωτερικές κρίσεις κάθε επίμαχης παρατήρησης, η άμεση ανίχνευση από την ίδια την επιστήμη και τους φορείς της όσων απατεώνων παρεισφρήσανε στον δημόσιο αυτό διάλογο. Άλλαξε ο τρόπος που διακινείται η πληροφορία, μεγάλωσε ο όγκος της, μα βρέθηκαν τρόποι και φίλτρα, προσαρμόστηκαν η αλήθεια και η επιστήμη στους νέους καιρούς. Μα είχε αποτυχίες και δισταγμούς η επιστήμη στον δρόμο αυτό, άργησε να καταγράψει και να κατανοήσει το κλινικό πολύτροπο του ιου όπως έπρεπε… Συνεχίζουμε πια να προσθέτουμε πληροφορίες, έχοντας ατέλειωτες ερωτήσεις, αλλά και συνθέτοντας, ερμηνεύοντας, εξηγώντας, κατανοώντας.

Η επιστήμη, και συνεπώς η αλήθεια, δεν ανήκει σε άτομα. Δεν είναι δογματική ούτε ως προς τις αρχές της, μήτε προς τους φορείς της. Δεν υπακούει σε αριθμό αναφορών στην διεθνή βιβλιογραφία, σε ακαδημαϊκούς βαρύγδουπους τίτλους, σε πολυπραγμοσύνες και υπόγειες διαδρομές. Ναι, η αλήθεια και η επιστήμη περιμένεις να εκπορευτούν από τους επιστήμονες. Αλλά δεν είναι παντός καιρού η γνώση κάθε επιστήμονα (αν και θα έπρεπε να είναι παντός καιρού η συμπεριφορά του και το ήθος του…). Δεν μετριέται η γνώση με το χάιδεμα αυτιών των μέσων μαζικής ενημέρωσης ή του κοινού. Δεν αποκτά αυτόματα η διαφορετικότητα της άποψης κάποια βαρύτητα, όσο ευπρόσδεκτος κι αν είναι ο δημιουργικός διάλογος. Αρκεί να βασίζεται κάπου, να μην είναι επιλεκτικής ανάγνωσης, να μην είναι βολική διαστρέβλωση. Επειδή “η επίμονη διαστρέβλωση της αλήθειας είναι πανίσχυρη, ευτυχώς όμως η ισχύς της δεν διαρκεί για πάντα”, για να θυμηθώ την μνεία του Νικολάι Βαβίλοφ στον Δαρβίνο.

Η αλήθεια, και συνεπώς η επιστήμη, δεν χρωματίζεται πολιτικά. Υιοθετείται ή παραμορφώνεται ή αγνοείται από τους πολιτικούς, μα δεν μεταβάλλει περιεχόμενο: δεν φεύγουν οι ιοι αν κλείσουμε τα μάτια, δεν λιγοστεύουν οι θάνατοι αν αρνηθούμε την ύπαρξή τους, δεν καθαρίζει ο αέρας με ταχυδακτυλουργικά κόλπα. Η επιστήμη, και η αλήθεια, μπορεί να κουρσεύεται από επιτήδειους και αδαείς, μα δεν αλλάζει, και έρχεται, ως γεγονός, να υπογραμμίσει την ανεπάρκεια και το ψέμα τους. Εν τέλει είναι πολιτική στάση η επιστήμη, είναι η αποδοχή της ειλικρίνειας και των γεγονότων, των κανόνων και της λογικής, είναι η πολιτεία με βάση την αλήθεια.null

Η επιστήμη, και συνεπώς η αλήθεια, δεν είναι εύκολη υπόθεση: Είναι παιδεία, με μια ευρύτερη διπλή έννοια- είναι συνεχής μάθηση αλλά και κόπος. Είναι ορίζοντες που ανοίγονται από φωτισμένα μυαλά ανά τον κόσμο, από ιδέες που ωριμάζουν μέσα στα χρόνια, μέσα από απογοητεύσεις, προσωπικό κόστος, αδιέξοδα πειράματα, ολονύχτια διαβάσματα. Δεν εξαντλείται στα (ούτε αντλείται από) δελτία τύπου η αλήθεια, συχνά κρύβεται μέσα σε εκατοντάδες σελίδες συμπληρωματικού υλικού. Δεν ανακαλύπτεται η επιστήμη σε ένα επιδερμικό τρύγημα διαδικτυακών πηγών ασαφούς αξιοπιστίας , απαιτεί κριτική εκτίμηση κάθε λέξης και κάθε αριθμού και κάθε γραφήματος μιας έρευνας, μιας υπόθεσης, μιας πρότασης. Και ως εκ τούτου η αλήθεια και η επιστήμη είναι ανισοβαρείς ως προς την εκφορά τους: η γνώμη μπορεί να παραμένει δημοκρατικό δικαίωμα, η υπερφίαλη άγνοια που εκφέρεται ως γνώση όμως είναι ακρωτηριασμός της αλήθειας (κοινώς, όχι, δεν υπάρχει διάλογος επί ίσοις όροις, δεν πας στη NASA, την ΕSA ή την ROSCOSMOS επειδή πέταξες χαρταετό την Καθαρά Δευτέρα του 2019, ακόμη κι αν έχεις εμπειρία από κατασκευή και εκτόξευση σαΐτας στην σχολική αίθουσα της τρίτης γυμνασίου).

Η αλήθεια, και συνεπώς η επιστήμη, είναι διαρκής αμφισβήτηση. Η αλήθεια και η επιστήμη είναι πείραμα, καταγραφή, γεγονός, επανάληψη. “Ένα μη επαναλαμβανόμενο πείραμα δεν είναι επιστημονικό πείραμα” που έλεγε ο Μεντβέντεφ, και όχι μόνο. Η αλήθεια είναι αμφισβήτηση μέσω απόδειξης. Κι όταν δεν υπάρχει, ακόμη, η απόδειξη, η αλήθεια κυοφορείται στην λογική και τους κανόνες της επιστήμης. Δεν επιτρέπεται να δαπανάται ασύλληπτο πνευματικό κεφάλαιο για τα lockdown (όσο κι αν έπρεπε να αποτραπούν): όταν κάτι μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, πρέπει να περιορίσεις την σχέση ανθρώπου με άνθρωπο για να το ελέγξεις επαρκώς. Όταν δεν μπορείς αλλιώς (ναι, κακώς), οφείλεις να το κάνεις έτσι άγαρμπα, μα σωτήρια. Κι όσοι πρότειναν εναλλακτικές, ας δούνε και τα στατιστικά, και τις επίσημες συγγνώμες, των φανταστικών ηρώων τους. Κι ας σιγήσουν, τουλάχιστον, αντί να παρερμηνεύουν δείκτες αυθαίρετα επιλεγμένων στοιχείων.

Η επιστήμη, και συνεπώς η αλήθεια, δεν είναι ευάρεστη αλλά αυστηρή. Δεν παρηγορεί μα προειδοποιεί. Δεν διασπείρει ψευδείς ελπίδες μα θέτει τα όρια της επόμενής μας δράσης. Αποδέχεται ευθαρσώς τα όσα δεν γνωρίζει, τις ασχημάτιστες ακόμη πτυχές της αλήθειας. Δεν είναι δογματική, επαναπροσδιορίζεται από το πείραμα και τα ερευνητικά στοιχεία, αλλά δεν καθοδηγείται και δεν ποδηγετείται. Η αλήθεια και η επιστήμη οφείλουν να έχουν όραμα και προοπτική, αλλά να είναι και στυγνές και πρακτικές. Το εκτεταμένο θεωρητικό και πειραματικό υπόβαθρο που υπήρξε πίσω από την ανάπτυξη των τωρινών εμβολίων μπορεί να έμοιαζε τότε αυτάρεσκη άσκηση σε κάποιους (της επιστημονικής αλλά και της ευρύτερης κοινότητας). Αυτό το (απόμακρο από την κοινωνία) υπόβαθρο η επιστήμη οφείλει να το υπερασπίσει για να προλάβει τους κινδύνους του αύριο. Αλλά ταυτόχρονα η επιστήμη οφείλει να μιλήσει απλά και ωμά, να εμπλακεί και στην καθημερινότητα, να ανακαλύψει τον Μάρτιο του 2020 την σημασία των μασκών π.χ., κι ας είναι χειροποίητες. Να υπερβεί επιθετικά γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, να διδάξει στάση.

Αλήθεια είναι η επιστήμη και κανείς επιστήμονας. Λάθος αναγνώσεις υπήρξαν και στην πανδημία, αλλά υπήρξαν και συγγνώμες και διορθώσεις. ‘Όπως υπήρξαν και αμετανόητοι ιεροκήρυκες της σοφίας του εαυτού τους. Οι επιστήμονες που συστηματικά εκφέρουν λόγο παράταιρο και κατ’ επανάληψη διαψεύσθηκαν, ας μπουν στην άκρη. Από τον κόσμο (κανονικά από την επιστημονική κοινότητα, αλλά…). Που οφείλει να απαιτεί ορθότερη ενημέρωση από όπου κι αν προέρχεται. Που οφείλει να απαιτεί να γνωρίσει καλύτερα την επιστήμη. Όχι μόνο τώρα, αλλά και στο σχολείο των παιδιών του, στα δελτία ειδήσεων, τις συζητήσεις στις παρέες. Που οφείλει να αποστομώνει άμεσα κάθε αυτόκλητο φωστήρα που ξεφυτρώνει από τις σκιές της άγνοιας. Η κοινότητα θα αποδεχτεί και θα εδραιώσει την αλήθεια και την επιστήμη. Οι επιστήμονες και η πολιτεία απλά (ναι, διόλου απλά) οφείλουν να της ανοίξουν τις πόρτες.

Υ.Γ.: στην εικόνα, η φανταστική συνάντηση του Einstein με την Marilyn, δια χειρός Nicholas Roeg το 1985

***

Γιώργος Παππάς – είναι  είναι παθολόγος που ζει και εργάζεται στα Ιωάννινα. Ασχολείται από ετών με λοιμώξεις / ζωονόσους και ζητήματα ετοιμότητας απέναντι σε επιδημίες, σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς.

Αντικλείδι , https://antikleidi.com