—του Τέλη Σαμαντά—
Η κυβέρνηση της Τσεχίας απέδωσε ξανά την τσέχικη υπηκοότητα στον σημαντικότερο μάλλον ζώντα συγγραφέα της χώρας, τον Μίλαν Κούντερα. «Η Τσεχία του εξέφρασε τη συγνώμη της για τις επιθέσεις που είχε υποστεί από το τσεχικό κράτος και τους φορείς του. Κατά τη διάρκεια της τελετής ο συγγραφέας ήταν πολύ ανθρώπινος στις αντιδράσεις του», δήλωσε ο πρεσβευτής της Τσεχίας στο Παρίσι, όπου έγινε η σχετική σεμνή τελετή.
Η αφαίρεση από το κομμουνιστικό καθεστώς της τσεχοσλοβακικής, τότε, ιθαγένειας του συγγραφέα, που βρήκε καταφύγιο στο Παρίσι, έγινε πριν από σαράντα χρόνια. Με καμιά δεκαριά χρόνια πριν να βρίσκεται ήδη στο στόχαστρο της κομμουνιστικής ασφάλειας και —αφού έχει χάσει όλα τα δικαιώματα του ως συγγραφέας— να βγάζει το ψωμί του συντάσσοντας, με ψευδώνυμο, τα ωροσκόπια ενός λαϊκού περιοδικού. Μέχρι να εγκαταλείψει την πατρίδα και τη γλώσσα του. Και να γράψει μυθιστορήματα οικουμενικής διάστασης.
Έκανε καλά ή όχι; Σύμφωνα με χιλιάδες συμπατριώτες του ναι και σύμφωνα με μερικούς άξιους λόγου συντέχνους του όχι.
Ο ίδιος έφτασε να απαρνηθεί την πατρίδα του και τη γλώσσα του. Ο λόγος ήταν σαφής: «Όποιος θεωρεί πως τα Κομμουνιστικά καθεστώτα της Κεντρικής Ευρώπης είναι αποκλειστικά δημιουργήματα εγκληματιών παραβλέπει μια βασική αλήθεια: Τα εγκληματικά καθεστώτα δεν έχουν δημιουργηθεί από εγκληματίες αλλά από πιστούς πεπεισμένους πως έχουν ανακαλύψει τον μοναδικό δρόμο για τον παράδεισο. Υπεράσπισαν τόσο γενναία αυτό το δρόμο σε σημείο να εκτελέσουν πολλούς. Αργότερα έγινε φανερό πως δεν υπήρχε Παράδεισος. Πως οι υποστηρικτές του δεν ήταν παρά δολοφόνοι».
Όμως το πρώτο ερώτημα που προκύπτει, κατ’ αρχήν, είναι: γιατί τόση καθυστέρηση; Γιατί μετά από σαράντα χρόνια κατάρρευσης του κομμουνισμού και άλλα μισά «καπιταλιστικής ανάπτυξης» θεώρησε ένα κράτος πως πρέπει να αποδεχθεί την ανατροπή των αποφάσεων του; Και η απάντηση όσο κι αν φαίνεται αργοπορημένη μοιάζει να είναι και δυσοίωνη: γιατί τα υπολείμματα της κομμουνιστικής νοοτροπίας συναντιόνται με τα νεόφερτα εθνικιστικά δεδομένα. Με απλά λόγια: καλός είναι ο Κούντερα γιατί καλά πουλάει — και στους μεν και στους δε.
Άλλωστε και στη χώρα μας «καλά πουλάει» ο Κούντερα. Ασχέτως νοήματος. Φανταζόμαστε, άλλωστε, πως και ο κατ’ εξοχήν μεταφραστής του στη γλώσσα μας κάτι θα έχει να πει για το γεγονός της απόδοσης της υπηκοότητας. Ίσως κάτι περί της «ιδιαιτερότητας της μετάβασης από τον κομμουνισμό σε κάτι άλλο», πχ. (Λέξεις να ‘χουμε, να παίζουμε, που λέμε).
Εμείς πάντως ας κρατήσουμε τη φράση του ίδιου του Κούντερα: « Ο αγώνας του ανθρώπου κατά της εξουσίας είναι η πάλη της μνήμης κατά της λήθης». Και να θυμόμαστε.