Γράφει ο Δημήτρης Λάμπρου

Συμπληρώνονται αυτές τις μέρες 161 χρόνια από την καταστροφή των περιβόητων ληστρικών συμμοριών του Κακαράπη και του Νταβέλη στις 12 Ιουλίου 1856 στο Κάτω Ζεμενό, στο τρίστρατο μεταξύ Διστόμου και Δαύλειας, καθώς ο παλιός δρόμος συναντούσε το χάνι πριν ανηφορίσει για την Αράχωβα και τους Δελφούς. Πριν φτάσουμε στη μάχη του Ζεμενού, στην τρίοδο όπου σήμερα υπάρχει μέγας σταυρός μνημείο του πεσόντος στη συμπλοκή υπολοχαγού Ιωάννη Μέγα και όπου όπως παρατηρήθηκε ο Λάιος έπεφτε νεκρός από το χέρι του γιου του Οιδίποδα, πρέπει να πάμε λίγο πίσω.

Η ληστεία ως ιστορικό φαινόμενο εμφανίζεται ταυτόχρονα με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, λαμβάνει όμως μεγάλες διαστάσεις μετά τη διάλυση των σωμάτων των ατάκτων αγωνιστών της Επανάστασης από τους αντιβασιλείς του Οθωνα το 1833 και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του νεοσύστατου βασιλείου προκαλώντας πολλές φορές σοβαρές περιπλοκές στις διεθνείς σχέσεις της χώρας – η υπόθεση Μπερτό-Νταβέλη, η Σφαγή στο Δήλεσι και οι συνεχείς προστριβές με την Τουρκία στα σύνορα είναι μερικά γνωστά παραδείγματα . Επί ένα σχεδόν αιώνα η ελληνική ύπαιθρος χώρα στην περιοχή της Στερεάς και της Πελοποννήσου και αργότερα της Ηπείρου και της Θεσσαλίας θα γίνουν το θέατρο της σύγκρουσης της κρατικής μηχανής με τις ληστρικές συμμορίες, με βαρύτατες επιπτώσεις στον πληθυσμό. Η Βοιωτία που κατέχει κεντρική θέση στην ελληνική επικράτεια αποτέλεσε πεδίο της σύγκρουσης και η Λιβαδειά, πλούσια πόλη και διοικητικό κέντρο, πλήρωσε σε πολλές περιπτώσεις το βαρύτατο τίμημα της κομβικής γεωγραφικής της θέσης.

Το ανθρωποκυνηγητό και το πλοίο στον Κορινθιακό

Στις 23 Μαΐου 1856 ο Χρήστος Νταβέλης επικεφαλής 17 συντρόφων του ληστεύει τους διερχομένους από την οδό Πειραιώς πολίτες –ελάχιστα χιλιόμετρα από τη Βουλή των Ελλήνων και το Παλάτι του Οθωνα– προκαλώντας για μια ακόμη φορά πολιτική κρίση και τις σκληρές επιθέσεις της αντιπολίτευσης προς την  κυβέρνηση του Δημητρίου Βούλγαρη. Έπειτα από αυτή την πρόκληση η πολιτική ηγεσία εφέρετο αποφασισμένη να  εξοντώσει τη συμμορία του διαβόητου αρχιληστή με κάθε θυσία, στηριζόμενη και στην υπογραφή και εφαρμογή της ελληνοτουρκικής σύμβασης για την καταδίωξη της ληστείας. Είχε προηγηθεί στις 23 Σεπτεμβρίου του 1855 η απαγωγή από τη συμμορία  Νταβέλη του Γάλλου λοχαγού Μπερτό ή Βρετό. Το επεισόδο αυτό συνδέεται με τον αποκλεισμό της Αθήνας και την κατοχή του Πειραιά από τον αγγλογαλλικό στόλο με αφορμή τον Κριμαϊκό Πόλεμο και κατέστησε τον Νταβέλη ήρωα  στη λαϊκή συνείδηση (και τη βασιλική καθώς φήμες της εποχής έφεραν τον  Οθωνα και τη βασίλισσα Αμαλία να καλύπτουν ελάχιστα διπλωματικά την ικανοποίησή τους για την απαγωγή του Μπρετό) και την κυβέρνηση έρμαιο των πιέσεων των εξοργισμένων Αγγλογάλλων που ανάγκασαν  ουσιαστικά το ελληνικό κράτος να πληρώσει το μυθικό για την εποχή ποσό των 30.000 δρχ. σε χρυσό στον λήσταρχο για τη λύτρωση του Γάλλου αξιωματικού..

Όταν το κρεσέντο προκλητικότητας του Νταβέλη συνεχίστηκε με τον φόνο ενός χωροφύλακα στα Λιόσια, τα μεταβατικά αποσπάσματα επικουρούμενα από πολίτες ξεχύνονται στην Αττική, τη Μεγαρίδα, τη Βοιωτία και τη Λοκρίδα κυνηγώντας τους ληστές και την επικήρυξη που μεταφραζόταν σε χρηματικό ποσό και πολλές φορές σε λάφυρα από τα κεμέρια και τα ασημοποίκιλτα όπλα των ληστών. Επί ενάμιση μήνα οι ληστές καταδιώκονται απηνώς και στις 12 Ιουλίου του 1856 στο Ζεμενό ο Νταβέλης μαζί με άλλους 4 αρχιληστές και 18 συντρόφους του εξοντώνονται έπειτα από σκληρή εξάωρη μάχη με στρατιώτες και πολίτες. Ηταν ασφαλώς η πλέον εντυπωσιακή επιτυχία των διωκτικών αρχών στον πόλεμο με τη ληστεία/ληστοκρατία  που ταλαιπωρούσε τη μικρή βαλκανική χώρα από την ίδρυσή της.

Ηδη ο μοίραρχος Α. Πλέσσας με την από 20ής Ιουνίου 1856 αναφορά του ενημερώνει ότι στις 15 Ιουνίου η συμμορία του «Δαβέλη» επιβιβάστηκε από όρμο της περιφέρειας Ειδυλλίας, από το Πόρτο Γερμενό, σε πλοιάριο του Ευσταθίου Κουγιάλα και αποβιβάστηκε στην Αλυκή Δομβραίνας, όπου, αφού κατέστρεψε μερικές κυψέλες, απέπλευσε αμέσως για την Αντίκυρα. Στην πορεία προς τον όρμο της Αντίκυρας η συμμορία του Νταβέλη συνάντησε καθ’ οδόν άλλο πλοίο ταχύτερο του πρώτου και προτίμησε αυτό…

Την καταδίωξη του Νταβέλη ανέλαβαν από ξηράς ο δήμαρχος Θίσβης και ο ανθυπολοχαγός Δημήτριος Τσίπρας  από τη θάλασσα, οι οποίοι συναντήθηκαν με τον αρχικό πλοιοκτήτη Κουγιάλα στην παραλία του Κυριακίου. Ο Κουγιάλας –για τον οποίο ο ευσυνείδητος μοίραχος Πλέσσας εκφράζει υπόνοιες ότι σκοπίμως μετέβη στο Πόρτο Γερμενό για να παραλάβει τους ληστές κατόπιν προσυνεννοήσεως– πληροφόρησε τους διώκτες του Νταβέλη ότι ο διαβόητος λήσταρχος με τους συντρόφους του αποβιβάστηκε στην Καλαμιώτισσα στις 16-17 Ιουνίου και κατευθύνεται προς τον Οσιο Λουκά.

Ο μοίραρχος Πλέσσας, που ήταν επικεφαλής του Γραφείου Χωροφυλακής στο υπουργείο Στρατιωτικών, κλείνοντας την αναφορά του δεν παραλείπει να σημειώσει τη συμφωνία του περί της αναγκαιότητας στάθμευσης στον Κόλπο της Δομβραίνας πλοίου του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού που με συνεχείς περιπολίες μεταξύ Αντίκυρας και Λουτρακίου θα καθιστούσε δυσχερή τη διαφυγή των ληστών από θαλάσσης.

Πράγματι με διαταγή του υπουργείου Ναυτικών μικρό βοηθητικό πλοίο του Στόλου ανέλαβε περιπολίες στον Κορινθιακό.

Ο Νταβέλης στη Βοιωτία

Εν τω μεταξύ ο μοίραρχος Βοιωτίας Πέτρος Βακάλογλου, φιλόδοξος, δραστήριος, γενναίος και σπουδαίος γνώστης συνθηκών, προσώπων και αιτιών για την εξάπλωση της μάστιγας της ληστείας,  μόλις πληροφορήθηκε ότι οι ληστές βρίσκονται στην περιοχή του αποφάσισε την κατάληψη της Αρβανίτσας στα Κούκουρα, που αποτελεί διάβαση σημαντική, και διέταξε τον ανθυπολοχαγό Τσίπρα να καταδιώξει κατά πόδας τον Νταβέλη. Διαταγές να καταληφθούν όλες οι «ύποπτες»  θέσεις στη Βοιωτία έλαβαν από τον Βακάλογλου ο υπολοχαγός Τζήρος που προωθήθηκε στα Καμπιά, ο Μέγας που κατέλαβε την περιοχή Ζεμενού-Στενής και ο υπομοίραρχος Λοκρίδας, ο οποίος με ισχυρό απόσπασμα απέκλεισε την περιφέρεια Ορχομενού-Ακραιφνίου.  Όμως οι ληστές διέφυγαν και πάλι προς τη Μεγαρίδα.. Ηταν  η τελευταία νίκη τους. «Ακολούθησε ένα δεκαήμερο συντονισμένων ενεργειών από πολλά αποσπάσματα με τη βοήθεια πεπειραμένων ιχνηλατών οδηγών της εθνοφυλακής και τη συνδρομή πολλών χωρικών της περιοχής που κλήθηκαν στα όπλα από τους δημάρχους», αναφέρει ο Ιωάννης Κολιόπουλος. Η τεράστια κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού επρόκειτο  να αποδώσει: Το μεταβατικό απόσπασμα Μεγαρίδας με επικεφαλής τον ταγματάρχη Χωροφυλακής Γεώργιο Γενοβέλη ανακάλυψε εν τέλει τον Νταβέλη και τους συντρόφους του στη θέση Βαρκό και παρότι έγινε αντιληπτό από τους ληστές και έτσι επέτρεψε στο κύριο σώμα της συμμορίας  να αναδιπλωθεί έστω και με δύο νεκρούς και να διαφύγει προς τη Λιβαδειά σήμανε την αρχή του τέλους για τον αρχιληστή Χρήστο Νταβέλη.

Στο τέλος Ιουνίου ο Νταβέλης ενώνεται με τον Φουντούκη, που είχε μαζί του τρεις συντρόφους και με τον Μπελούλια ή Κακαράπη που είχε έναν και χάνονται στα δάση του Ελικώνα.

Στις αρχές Ιουλίου ο μοίραρχος Βοιωτίας Πέτρος Βακάλογλου, ύστερα από συμπλοκή με τους ληστές που προσπάθησαν να απελευθερώσουν τον συλληφθέντα λήσταρχο Μπαρμπαγιάννη,  διέταξε τους υπολοχαγούς Μέγα, Αυγέρη και Μέρμηγκα να ερευνήσουν όλα τα κρησφύγετα και τα λημέρια στις περιοχές της Λιβαδειάς, του Οσίου Λουκά και του Κυριακίου. Για το Ζερίκι τις έρευνες ανέλαβε ο ανθυπολοχαγός  Χαράλαμπος Στρίμπερης. Ο Μέγας και ο Αυγέρης ανακάλυψαν τους ληστές στη θέση Ρόγκια, μεταξύ Κυριακίου και Οσίου Λουκά. Οι συμμορίες που εν τω μεταξύ περιελάμβαναν και τον Ζαφείρη αλλά και τον Κουκουβίνο με τους συντρόφους  τους τράπηκαν προς τον Οσιο Λουκά. Τα μεταβατικά αποσπάσματα με τη βοήθεια των οδηγών και των χωρικών προσπάθησαν να κυκλώσουν τους ληστές, αλλά οι σκληροτράχηλοι συμμορίτες κατόρθωσαν και πάλι να διαφύγουν.

Εν τέλει και καταδιωκόμενοι από τον Μέγα και τους άλλους αξιωματικούς το βράδυ της 11ης Ιουλίου 1856 οι ληστές έφτασαν στη θέση Ακρινό Νερό όπου υπήρχε τυραποθήκη της Μονής Ιερουσαλήμ και αφού γευμάτισαν κρύφτηκαν να διανυκτερεύσουν εκεί κοντά. Το πρωί της 12ης Ιουλίου ο Λουκάς Δελής, «συνταξιούχος δεκανεύς και οδηγός», που αφίχθη στην περιοχή της Μονής επικεφαλής 15 ανδρών κατόπιν  διαταγής του υπολοχαγού Μέγα, ενημερώθηκε για την παρουσία των ληστών από τον αρχιποιμένα της Μονής Ιερουσαλήμ Ευγένιο Αλογοσκούφη. Αμέσως ειδοποίησε τους αρχηγούς των μεταβατικών αποσπασμάτων Μέγα, Τσίπρα και Στρίμπερη και τους δημάρχους Χαιρώνειας, Ευστάθιο Νικολάου, και Αράχωβας, Λουκά Καλπούζο. Οι ληστές υποχώρησαν και προσπάθησαν να διαφύγουν χωρίς να συμπλακούν με τα αποσπάσματα, όμως εμποδίστηκαν από τον ηγούμενο της Μονής Ιερουσαλήμ Ιωσήφ Μελισσάρη, που ήταν επικεφαλής 15 ένοπλων μοναχών, και τον παρέδρο του δήμου Χαιρωνείας  Ν. Τσιμτσιλή. Έτσι κυκλώθηκαν και οχυρώθηκαν στο ύψωμα του Ζεμενού στη θέση Δερβένι, Κούλια «κοντά στο σημείο όπου ο Οιδίπους είχε σκοτώσει τον Λάιο».

Οι ενισχύσεις από τα πλησιέστερα χωριά άρχισαν να καταφθάνουν, ωστόσο οι ληστές παρότι είχαν περιέλθει σε δεινή θέση αντιστάθηκαν πεισματικά. Η μάχη διήρκεσε από τις 12:00 έως τις 18:00, ώρα που τα πυρομαχικά των ληστών άρχισαν να εξαντλούνται. Τότε ο μοίραρχος Βακάλογλου έδωσε το σύνθημα της εφόδου και ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Μέγας πρώτος όρμησε στα οχυρώματα του Μπελούλια ή Κακαράπη, του λήσταρχου από το Κυριάκι που ήταν βαριά χτυπημένος. O  Μπελούλιας (κατά την επίσημη αναφορά του δημάρχου Χαιρωνείας Ευσταθ. Νικολάου τον Μέγα πυροβόλησε και σκότωσε ο ίδιος ο Νταβέλης) πυροβόλησε και πλήγωσε τον Αραχωβίτη υπολοχαγό και οι σύντροφοί του ληστές τον αποτελείωσαν με τα γυμνά γιαταγάνια τους. Όμως η τροπή της μάχης ήταν οριστική: στρατιώτες και χωρικοί εισήλθαν στα οχυρώματα των ληστών και τα κατέλαβαν. Οι ληστές σκοτώθηκαν όλοι επί τόπου, ή καθώς ετρέποντο σε φυγή, εκτός από πέντε οι οποίοι «εζωγρήθησαν», δηλαδή συνελήφθησαν ζωντανοί/ αιχμάλωτοι. Και τραυματισμένοι.

Πρώτη αναφορά Πέτρου Βακάλογλου

Στις 13 Ιουλίου ο μοίραρχος Πέτρος Βακάλογλου από την Αράχωβα, όπου είχε μεταβεί για να αποδώσει με τα αποσπάσματα τιμές  στην κηδεία του Ιωάννη Μέγα, αποστέλλει την πρώτη μετά την τεράστια επιτυχία των διωκτικών αρχών αναφορά προς το υπουργείο Στρατιωτικών με τίτλο «Παντελής καταστροφή πέντε ληστρικών συμμοριών των ληστάρχων Λουκά Μπελούλια ή Κακαράπη, Χρήστου Δαβέλη, Ιωάννου Ζαφείρη, Λουκά Φουντούκη και Νικολάου Τζόπα  Κουκουβίνου».  Οι απώλειες των αποσπασμάτων, σύμφωνα με αυτή την πρώτη αναφορά, περιελάμβαναν ένα νεκρό, τον υπολοχαγό Ιωάννη Μέγα, και τραυματίες τον οδηγό Οδυσσέα Μαυροδήμο από την Αγόριανη, τον Ευστάθιο Τομαρά από την Αράχωβα, που ήταν παλιός στρατιωτικός, τον Δημ  Πατζιαλό από τη Δαύλεια, τον Ιωάννη Σκούζα ή Καΐλη και τον Λουκά Παππά από το Δίστομο και τον Ματθαίο Κυριακάτη από το Στείρι. Επισυνάπτεται στην αναφορά του Πέτρου Βακάλογλου ο κατάλογος των ληστών που έπεσαν νεκροί ή συνελήφθησαν ζώντες. Παρατίθεται  εδώ με μικρές αλλαγές  (δημοτική γλώσσα) και με επιφύλαξη παραδρομής λόγω δυσανάγνωστου χειρογράφου.

Ονομαστικός Κατάλογος  των κατά τη 12 Ιουλίου ε.έ. φονευθέντων και ζωγρηθέντων αρχιληστών και λοιπών